Buñuel 
, ur. 22 II 1900, Calanda (prow. Teruel), zm. 29 VII 1983, m. Meksyk,
hiszpański reżyser i scenarzysta filmowy;
[buńuẹl]
Luis , ur. 22 II 1900, Calanda (prow. Teruel), zm. 29 VII 1983, m. Meksyk,
Buñuel Luis
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
jeden z najwybitniejszych reżyserów światowego kina; tworzył w Hiszpanii, Meksyku, Francji. Filmem zafascynował się w Paryżu, dokąd przybył 1925. Początkowo (1924–27) związany z awangardą artystyczną (F. García Lorca, R. Alberti, S. Dali), pracował jako asystent reżysera J. Epsteina. W pierwszych filmach Pies andaluzyjski (1928, wspólnie z Dalim) i Złoty wiek (1929) można dostrzec wyraźną inspirację malarstwem surrealistycznym, a także tragifarsową groteską hiszpańską. Pojawiają się w nich te same nieoczekiwane skojarzenia, swobodne przeskoki świadomości, a realne przedmioty występują w trudno zrozumiałych związkach i sytuacjach. W epatujących okrucieństwem obrazach przekracza wiele obowiązujących konwencji artystycznych oraz moralne tabu. Te eksperymenty formalne przyczyniły się do odkrycia nowych form wypowiedzi filmowej i wypracowania języka filmu. Po proklamowaniu republiki nakręcił wstrząsający film dokumentalny Ziemia Hurdów / Ziemia bez chleba (1932), o degradacji człowieka na skutek upokarzających warunków życia. Podczas wojny domowej zatrudniony w ambasadzie Republiki Hiszpańskiej w Paryżu. Od 1938 w USA, pracował w oddziale filmowym nowojorskiego Muzeum Sztuki Współczesnej. W 1946–55 mieszkal w Meksyku, gdzie oprócz czysto komercyjnych filmów nakręcił pesymistyczny obraz Los Olvidados (1950, nagrodzony za reżyserię na MFF w Cannes), o zdemoralizowanej młodzieży z przedmieść Mexico City. Pobyt we Francji (1956–58) przyniósł filmy poruszajace problem granic wolności (Gorączka w El Pao 1959). Sukces odniósł, zrealizowaną w Hiszpanii, Viridianą (1961, nagrodzona na MFF w Cannes); dokonując jednak gwałtownego ataku na religijną dobroczynność wywołał skandal i na 10 lat stracił możliwość kontaktów z ojczyzną. Jak w żadnym innym filmie osiągnął jedność i celność środków (karykaturalne wyolbrzymienie, deformacja rzeczywistości, eksponowanie brzydoty, turpizm) w walce z brudem moralnym, odzierając nędzę i cierpienie z najmniejszej godności. Pasję demitologizacji ujawniły też inne filmy interpretujące zagadnienia religii, m.in. Nazarin (1958, nagrodzony na MFF w Cannes) i Droga mleczna (1966). W kolejnych filmach, od połowy lat 50. realizowanych we Francji, rozwijał dwa inne główne tematy — perwersyjnego erotyzmu (Piękność dnia 1966, nagrodzony na MFF w Wenecji, Tristana 1970, Mroczny przedmiot pożądania 1977) i śmierci jako ostatecznej granicy, pokonywanej przez sen i rytuały; w konstrukcji przestrzeni rozdzielał obszar rozpoznany od pełnego tajemnic — nieświadomych pragnień człowieka, niespełnienia. Z pozycji kpiarza Buñuel wyszydzał burzuazję z ustanowionymi przez nią tabu, mieszczańską hipokryzję (Anioł zagłady 1962, Dyskretny urok burżuazji 1972, nagrodzony Oscarem, Widmo wolności 1974). Ostoją wolności człowieka była dla niego nieskrępowana wyobraźnia. Wspomnienia Ostatnie tchnienie (1989).
