brzytwa Ockhama,
filoz. metodologiczna zasada ekonomii myślenia,
brzytwa Ockhama
Encyklopedia PWN
znana w brzmieniu: „bytów nie należy mnożyć bez konieczności”, nazwana tak przez W. Hamiltona w XIX w. nie zaś przez W. Ockhama ani żadnego ze średniowiecznych autorów. Formuła ta funkcjonowała już w XVII w. jako pospolity aksjomat scholastyków. Sama zasada była znana na długo przed Ockhamem, już w połowie XIII w., w brzmieniu: „nie warto czynić przy pomocy wielu tego, co daje się zrobić przy pomocy jednego”. Zdaniem Ockhama zasada ekonomii myślenia to: 1) „bez konieczności nie należy zakładać niepotrzebnej wielości”; 2) „nie warto czynić przy pomocy wielu tego, co daje się zrobić przy pomocy mniejszej ilości”, a w odniesieniu do weryfikacji zdań to: 3) „kiedy ma być zweryfikowane zdanie o rzeczach i dwie rzeczy wystarczą dla jego prawdziwości, to nie trzeba zakładać trzeciej”. Zasada może żądać ograniczenia zarówno nadmiernej liczby założeń, jak i bytów; może więc mieć znaczenie epistemologiczne i ontologiczne. Według Ockhama, by stwierdzić, że w konkretnych przypadkach dotyczących filozofii i nauki nie przyjmuje się wielości ponad potrzebę, wystarczy odwołać się do obserwacji rzeczywistości i do rozumu, w sprawach dotyczących teologii zaś — do autorytetu Pisma świętego i Ojców Kościoła. Powołując się na swoją zasadę Ockham negował realne istnienie relacji, działań, rodzajów, wszystkiego, co nie jest konkretnym bytem jednostkowym i substancjalnym (substancja). Odrzucając realność uniwersaliów nie opierał się bezpośrednio na ontologicznym aspekcie swojej brzytwy, jak zwykło się twierdzić, lecz na zasadzie niesprzeczności, która wyklucza jego zdaniem jednoczesną realność uniwersaliów w przedmiotach realnych i poza nimi.
Krystyna Krauze-Błachowicz