Bryła Stefan Władysław, ur. 17 VIII 1886, Kraków, zm. 3 XII 1943, Warszawa,
inżynier budowlany, pionier spawania w budownictwie.
Bryła Stefan Władysław
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 17 VIII 1886 w Krakowie. Był synem nauczyciela, 1903 ukończył szkołę realną w Stanisławowie, a 1908 wydział inżynierii Szkoły Politechnicznej we Lwowie, gdzie już od 1907 był asystentem; 1909 uzyskał doktorat, a od 1910 był na tym wydziale docentem statyki budowli. Jesienią 1910 wyjechał by studiować na politechnice w Charlottenburgu koło Berlina, w paryskiej Ecole des Ponts et Chaussées oraz University of London; odbył też praktykę w zakładach konstrukcji stalowych we wszystkich tych krajach. W 1912 przebywał w Kanadzie i w USA, biorąc udział w wielkich budowach, m.in. we wznoszeniu najwyższego wówczas budynku świata — nowojorskiego Woolworth Building (250 m). Przyswoił tam sobie nowoczesne, innowacyjne podejście do zagadnień praktyki inżynierskiej. Zasmakował też w podróżach — wrócił do kraju przez Chicago, Detroit, park narodowy Yellowstone, Kalifornię, Hawaje, Japonię, Koreę, północne Chiny i Mandżurię. Od 1913 wykładał we Lwowie. W 1914 wybrał się w podróż poślubną do Turcji, Persji, na Kaukaz i do Armenii. Przerwał ją wybuch I wojny światowej. Podczas pobytu w Tyflisie (obecnie Tbilisi) w Gruzji zostali wraz z żoną, jako poddani austriaccy, internowani — przebywali następnie w Kijowie, gdzie Bryła wykładał budownictwo w Polskim Kolegium Uniwersyteckim, pracował w biurze mostowym i był prezesem Związku Inżynierów i Techników Polskich na Rusi, działał też w innych organizacjach polonijnych.
Wiosną 1918 wrócił do Lwowa, w październiku tego roku uczestniczył w obronie miasta przed Ukraińcami. W 1919 rozpoczął pracę w Ministerstwie Robót Publicznych w Warszawie, niebawem zostając naczelnikiem wydziału mostowego. W 1920 ochotniczo brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 został mianowany profesorem zwyczajnym Politechniki Lwowskiej, obejmując kierownictwo II Katedry Mostów; od 1934 był profesorem Politechniki Warszawskiej; w 1932 został członkiem Akademii Nauk Technicznych, 1936 Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
W 1923 ponownie przebywał w USA, by zapoznać się z praktykowaną tam standaryzacją w budownictwie (nabawił się wówczas ciężkiego zapalenia stawów, którego pozostałością pooperacyjną było trwałe skrócenie jednej nogi). 18 X 1934 objął Katedrę Budownictwa Konstrukcyjnego na wydziale architektury Politechniki Warszawskiej, 1938 został wybrany jego dziekanem.
Działalność naukowa
W 1927 Bryła opublikował pierwszą pracę na temat spawania elektrycznego w budownictwie i wprowadził tę problematykę do wykładów.
Jest autorem ponad 250 prac naukowych oraz kilku podręczników akademickich. Był też inicjatorem, głównym redaktorem i autorem 7 rozdziałów 4-tomowego Podręcznika inżynierskiego (Lwów 1927–32), będącego rodzajem encyklopedii budownictwa. Wprowadził do teorii mostów pojęcie przestrzennej powierzchni wpływowej, sprzyjał innowacjom, działał w komisjach normalizacyjnych, występował jako ekspert, także na forum międzynarodowym.
W 1928 opracował dla Ministerstwa Robót Publicznych (wraz z W. Paszkowskim) pierwsze w dziejach przepisy dotyczące spawania konstrukcji budowlanych, które stały się wzorem dla analogicznych przepisów w innych krajach.
Konstrukcje spawane
Bryła zaprojektował pierwszy na świecie stalowy most spawany o rozpiętości 27 m na rzece Słudwi w Maurzycach koło Łowicza, który oddano do użytku 12 VIII 1929. Wzbudził on szerokie zainteresowanie w kołach inżynierskich także za granicą, gdyż spawanie dawało znaczne oszczędności w zużyciu stali.
Inną ważną konstrukcją spawaną zaprojektowaną przez Bryłę (wraz z W. Poniżem) był stalowy szkielet wieżowca Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Prudential” (wysokości 66 m) na placu Napoleona (obecnie Hotel Warszawa przy placu Powstańców Warszawy), wzniesionego w 1932. Był też autorem konstrukcji Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, w której jako pierwszy zastosował stalowe spawane słupy nośne puste wewnątrz, będące jednocześnie przewodami wentylacyjnymi (1934-36). W Hali Targowej w Katowicach zastosował prefabrykowane spawane dźwigary o rozpiętości 39,5 m, montowane na placu budowy (1935). Stalowy szkielet gmachu PKO na rogu Świętokrzyskiej i Jasnej w Warszawie (ob. Poczta Główna) zwieńczył kopułą ze spawanych elementów rurowych (1931-33). Nadto m.in. zaprojektował konstrukcje stalowe gmachów Izby Skarbowej w Katowicach (1930), Szpitala Wojskowego przy Alei Niepodległości w Warszawie (1933) i Marynarki Wojennej (ob. Dowództwo Wojsk Lotniczych) w Alei Żwirki i Wigury w Warszawie (1934). Projektował też konstrukcje żelbetowe, m.in. w Warszawie: hali Fabryki Parowozów (1922), Domu Akademickiego przy placu Narutowicza i gmachu Powszechnych Zakładów Ubezpieczeń Wzajemnych przy ul. Kopernika (1928).
Udział w życiu politycznym i konspiracji
Bryła aktywnie uczestniczył w życiu politycznym. Był przez trzy kadencje posłem na Sejm RP (wybieranym w 1926, 1928 i 1930) z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji. Po przewrocie majowym opowiedział się za współpracą z marszałkiem J. Piłsudskim. W 1934 został prezesem Zjednoczenia Chrześcijańsko-Społecznego i Rady Głównej Chrześcijańskiego Związku Zawodowego w Polsce, a w 1935 również Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich. Publikował też reportaże i książki dotyczące odbytych podróży.
Podczas okupacji aktywnie uczestniczył w tajnym nauczaniu politechnicznym, kierował kadrową formacją saperską „Ciągnik” ZWZ (od 1942 AK) oraz utworzonym w 1940 Biurem Wojskowym Przemysłu (kryptonim „Tokarnia”). Dla Delegatury Rządu RP na Kraj opracował (wraz z Witoldem Gokielim) 10-letni plan odbudowy Polski (po zniszczeniach wojennych). Tak szeroka działalność zwiększała ryzyko dekonspiracji. Aresztowany 10 XI 1942, został po miesiącu wykupiony z Pawiaka, a 16 XI 1943 ponownie aresztowany wraz z rodziną. 3 XII 1943 Stefan Bryła został rozstrzelany z grupą kilkudziesięciu zakładników przy zajezdni tramwajowej na ulicy Puławskiej (obecnie róg Goworka) w Warszawie. 21 X 1994 odsłonięto upamiętniającą inżyniera tablicę w audytorium jego imienia w gmachu wydziału architektury Politechniki Warszawskiej.
