Brożek Jan, Joannes Broscius, ur. 1 XI 1585, Kurzelów (Sieradzkie), zm. 21 XI 1652, Bronowice (ob. dzielnica Krakowa),
matematyk, astronom, pisarz, ksiądz katolicki, mecenas Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Brożek Jan
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 1 XI 1585 w Kurzelowie (Sieradzkie). Ojciec Jana, Jakub, miał niewielkie gospodarstwo rolne. Właśnie on nauczył syna pisać, czytać oraz wyłożył podstawy geometrii. Później Jan uczęszczał do szkoły kolegialnej w rodzinnym miasteczku. Od 1604 Jan Brożek kształcił się w Akademii Krakowskiej. W 1605 roku uzyskał stopień bakałarza, a 1610 stopień magistra sztuk wyzwolonych i doktora filozofii. W 1614 został profesorem Kolegium Mniejszego Akademii Krakowskiej; wykładał tam: astrologię (od 1614), wymowę (1626–30) i teologię (1631–33). Od 1620 do 1624 studiował medycynę w Padwie i uzyskał doktorat z medycyny. Praktyki lekarskiej nie prowadził. W 1629 przyjął święcenia kapłańskie; w 1639 objął probostwo w Międzyrzeczu Wołyńskim. Prowadził tam także obserwacje astronomiczne. W 1648 wrócił do Krakowa i na Akademię. Od 1648 był kanonikiem katedralnym w Krakowie, w 1650 uzyskał doktorat z teologii. W 1652 został wybrany na rektora Akademii Krakowskiej. Zabiegał o lepsze wyposażenie katedry astrologii i przeprowadzenie jej reformy. Dochody z probostw wykorzystał na założenie fundacji na rzecz Akademii; dzięki temu mógł kupić książki naukowe i instrumenty astronomiczne. Ufundował też stypendium dla jednego ze studentów. Zgromadził także największy wówczas w Polsce własny księgozbiór naukowy. Jego ocalała część znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej.
Jan Brożek był przedstawicielem renesansowego humanizmu. W 1625, w czasie zatargu między Akademią Krakowską a zakonem jezuitów (o zwierzchnictwo nad otwartym kolegium jezuickim), ogłosił anonimowy dialog satyryczny Gratis..., w którym zdecydowanie opowiedział się po stronie Akademii (utwór ten został spalony, a jego drukarz publicznie wychłostany i wypędzony z miasta). W tym polemicznym utworze — dialogu Ziemianina z Plebanem, Brożek poddał krytyce rzekomą bezpłatność szkół jezuickich, metody wychowania i kształcenia młodzieży (zbyt duże poświęcenie gramatyce ze szkodą dla „wyższych” nauk).
Uczony dwukrotnie odwiedził Prusy i Warmię. Podczas tych podróży zebrał wiele dokumentów dotyczących Mikołaja Kopernika (m.in. listy, później zaginione), był jednym z pierwszych zwolenników jego teorii. Zmarł 21 XI 1652 w Bronowicach (obecnie dzielnica Krakowa). Został pochowany w kościele akademickim św. Anny w Krakowie.
Dorobek
Najobszerniejszym dziełem Brożka jest podręcznik Arithmetica integrorum (1620), w którym oprócz wiadomości z zakresu rachunku na liczbach całkowitych są zawarte odkrycia (np. logarytmów) i wyniki poparte licznymi cytatami z prac matematyków europejskich. W latach 1637–52 zajmował się bardzo modną i aktualną w owych czasach teorią liczb doskonałych i zaprzyjaźnionych. W 1637 opublikował rozprawę De numerisperfectis disceptationes duae, w której m.in. można się doszukać zalążka małego twierdzenia Fermata, jednego z podstawowych twierdzeń teorii liczb. Ostatnim dziełem Brożka była Apologia pro Aristotele et Euclide contra Petrum Ramum (1652). Przedstawione w tym dziele wyniki badań, dotyczące wielokątów gwiaździstych są jego największym dorobkiem naukowym. Brożek podał po raz pierwszy liczbę wielokątów gwiaździstych o 7, 8, 14 i 15 wierzchołkach, nowe twierdzenia i konstrukcje, wskazał metodę obliczania powierzchni trójkąta sferycznego.
Brożek zajmował się też geografią, geodezją, górnictwem (m.in. sporządził plany kopalni w Bochni i Wieliczce), był pierwszym w Polsce historykiem nauki, zajmował się teorią muzyki, kartografią i medycyną, zebrał wiele dokumentów dotyczących Kopernika (m.in. listy, później zaginione), był jednym z pierwszych zwolenników jego teorii; wspierał bogatymi fundacjami Akademię Krakowską.
