Braudel Fernand Paul
 
Encyklopedia PWN
Braudel
[brodẹl]
Fernand Paul Wymowa, ur. 24 VIII 1902, Luméville-en-Ornois, zm. 27 XI 1985, Cluses,
jeden z najwybitniejszych francuskich historyków XX w., reprezentant szkoły Annales.
Kalendarium
Urodził się 24 VIII 1902 w Luméville-en-Ornois w północnej Francji.
Okres wyborów i poszukiwań
W okresie młodzieńczym interesował się głównie historią, klasyczną łaciną i zapoznawał z podstawami greki, pisał poezje oraz marzył o zostaniu lekarzem, czemu jednak sprzeciwił się jego ojciec, nauczyciel matematyki. W 1922 po studiach na paryskiej Sorbonie uzyskał agregację w zakresie historii i geografii. Przez następnych 8 lat pracował jako nauczyciel licealny w Algierze, wówczas francuskiej kolonii, odbywając w międzyczasie służbę wojskową we francuskich oddziałach okupacyjnych w Nadrenii. Podczas pobytu w Algierze zaczął gromadzić materiały do planowanej rozprawy doktorskiej poświęconej polityce śródziemnomorskiej XVI-wiecznego króla Hiszpanii Filipa II. Podczas szkolnych wakacji prowadził zakrojone na olbrzymią skalę badania, m.in. w archiwach Wenecji, Dubrownika, Madrytu i innych miast związanych z gospodarką i kulturą szeroko pojętej strefy Morza Śródziemnego. Niekiedy w ciągu jednego dnia za pomocą aparatu fotograficznego lub kamery filmowej potrafił wykonać tysiąc fotokopii z interesujących go materiałów.
Po powrocie 1932 do Paryża, gdzie uczył w jednym z liceów, zapoznał się z jednym z założycieli szkoły Annales Lucieniem Febvre, który wywarł olbrzymi wpływ na dalszą karierę Braudela. Wraz z Febvrem przebywał w latach 1935–37 w Brazylii, uczestniczył w tworzeniu nowego uniwersytetu w Sao Paulo. Jednocześnie pilnie opracowywał zebrane wcześniej mikrofilmy do swej książki o Morzu Śródziemnym. Pobyt w Brazylii z pewnością wpłynął na pogłębione spojrzenie na poruszone w przyszłości w tym dziele problemy rozwoju, trwania i zacofania struktur społeczno-gospodarczych. Po powrocie do Paryża, od 1937 rozpoczął pracę w Ecole Practique des Hautes Etudes, uczelni zajmującej się kształceniem badaczy poza skostniałymi, konserwatywnymi ramami ówczesnych francuskich uniwersytetów. Po wybuchu II wojny światowej jako oficer armii francuskiej uczestniczył w kampanii czerwcowej 1940, następnie zaś znalazł się w obozie jenieckim w Lubece. Tutaj właśnie, w nader niesprzyjających okolicznościach, pozbawiony dostępu do swych książek, notatek i materiałów, w ciągu 4 lat napisał główny zrąb dzieła, które miało mu przynieść światową renomę i zrewolucjonizować XX-wieczną historiografię: Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II (wydanie francuskie 1949, wydanie polskie 1976–77).
Na szczytach kariery
W okresie powojennym Braudel stał się jednym z najbardziej prominentnych historyków francuskich, postrzeganym, obok M. Blocha i L. Febvrea, jako czołowy reprezentant szkoły Annales. W 1949 otrzymał profesurę w College de France, 1984 został uhonorowany członkostwem Akademii Francuskiej. W latach 1956–68 redagował sztandarowe dla swej szkoły czasopismo „Annales. Economies. Societes. Civilisations”, a także współredagował „Economic History Review”. Był znany jako znakomity organizator rozwoju nauki, posiadający rzadką umiejętność zdobywania na ten cel odpowiednich funduszy. Współtworzył i kierował główną agendą annalistów: Ecole des Hautes Etudes en Science Sociales, a także fundacją badawczą Maison des Science de l’Homme. Był wielkim przyjacielem Polski i polskich historyków, który w okresie PRL-u wspierał i umożliwił wyjazdy stypendialne do Francji wielu wyróżniającym się polskim badaczom. W 1962 otrzymał członkostwo PAN. Po przejściu a emeryturę (1977), aż do swej śmierci 27 XI 1985, pracował nieprzerwanie, tworząc kolejne monumentalne prace z zakresu historii powszechnej i Francji.
Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski...
Jego pierwszym wielkim dziełem było Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II. Z planowanej już 1923 biografii Filipa II w ciągu prawie 20-letniej pracy autora książka ta przekształciła się w swoistą „biografię” całej strefy gospodarczo cywilizacyjnej Morza Śródziemnego w średniowieczu i początkach epoki nowożytnej. Nowatorski charakter tego dzieła polegał m.in. na „globalnym” spojrzeniu na przemiany kulturowe, gospodarcze i społeczne zachodzące nie tylko w najbardziej rozwiniętych krajach północnego wybrzeża Morza Śródziemnego, postrzeganych tradycyjnie jako antyczna kolebka cywilizacji europejskiej, lecz również traktowanych powszechnie jako „zacofane” i „peryferyjne” terenów bałkańskich, czy też osmańsko-arabskiego Bliskiego Wschodu i północnej Afryki. Przy tym, co nader istotne, w swej narracji Braudel odchodził (pod wpływem koronnych założeń szkoły Annales) od konserwatywnego sposobu uprawiania historii (poprzez przyczynowo-skutkowy opis kolejno następujących po sobie wydarzeń) na rzecz szerokiej analizy kluczowych, strukturalnych problemów i procesów dziejowych (jak np. kształtowanie przez człowieka środowiska naturalnego, przebieg gospodarczych koniunktur). Ten sprzeciw, charakterystyczny zresztą dla przedstawicieli szkoły Annales, wobec tradycyjnie uprawianej historii „wydarzeniowej” doprowadził go do stworzenia w Morzu Śródziemnym koncepcji badania dziejów z perspektywy trzech współistniejących ze sobą historycznych czasów. Pierwszy to trwanie „krótkie”, mierzone pojedynczymi wydarzeniami, stanowiące do tej pory główny przedmiot badań historycznych. Drugi „czas” to trwanie „średnie” mierzone dłuższymi, z reguły kilkudziesięcioletnimi, koniunkturami lub kryzysami w życiu gospodarczym. Wreszcie Braudel wyodrębniał „trwanie długie” związane z powolnymi, mogącymi trwać setki lub nawet tysiące lat (zwłaszcza na tzw. zacofanych obszarach), przekształceniami cywilizacyjnymi, obejmującymi przejawy życia materialnego i „struktur” życia codziennego. Badanie każdego z „czasów” lub „trwań” wymagało od autora (znów zgodnie z postulatami szkoły Annales) biegłego poruszania się w rozmaitych dziedzinach nauk: geografii, antropologii, etnologii, ekonomii, socjologii. W sposób porywający, pięknym literackim językiem potrafił snuć swą narrację o każdym z trzech rodzajów historycznych czasów.
Dokonaną przez niego konceptualizację trzech współistniejących ze sobą czasów historycznych można — chyba bez przesady — porównać z nieco wcześniejszymi odkryciami Einsteina w dziedzinie nauk ścisłych, dowodzącymi relatywności czasu.
Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV–XVIII w.
Podobne „globalne” podejście do dziejów zaprezentował F. Braudel w swym drugim monumentalnym dziele Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV–XVIII w. (wydanie francuskie 1979, wydanie polskie 1992). Stało się ono jednym z najbardziej znaczących głosów w trwającej w XIX i XX w. (I. Wallerstein) debacie na temat genezy i natury kapitalizmu. Inaczej niż np. K. Marks, Braudel podkreślał nie historyczne następstwo sposobów produkcji, lub tzw. formacji społeczno-ekonomicznych (antyczna, feudalna, kapitalistyczna), lecz współistnienie rozmaitych poziomów i organizacji życia społeczno-gospodarczego (odrębnie od siebie funkcjonujące w różnych regionach, zamknięte „gospodarki-światy” — gospodarka rynkowa umożliwiająca wymianę towarowo-pieniężną pomiędzy lepiej rozwiniętymi centrami a zacofanymi peryferiami — kapitalizm jako nadrzędna struktura, dążący do monopolistycznej kontroli peryferii przez centra w ramach sytemu gospodarki światowej). Pod koniec życia Braudel oddał się pracy nad 3-tomową historią Francji, która w formie nie w pełni ukończonej ukazała się pośmiertnie (Identite de la France, 1986). Swoje założenia badawcze Braudel zawarł w licznych szkicach i artykułach (zob. wybór w języku pol. Historia i trwanie, 1971).
Jego koncepcje wywarły wpływ olbrzymi wpływ na współczesną historiografię światową i polską, przyczyniając się od połowy XX w. do szerokiego przyjęcia i upowszechnienia dorobku szkoły Annales.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia