Bramante Donato

Bramante Donato, Donato di Pastucio d’Antonio, ur. między 1443 a 1444, Monte Asdrualdo (ob. Fermignano), zm. 11 IV 1514, Rzym,

włoski architekt, konstruktor i malarz, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli dojrzałego renesansu.

Urodził się między 1443 a 1444 w Monte Asdrualdo (obecnie Fermignano). Pochodził z chłopskiej rodziny z regionu Marche, którego stolicą było Urbino rządzone przez księcia Federiga da Montefeltro, wielkiego mecenasa sztuki i nauki. Tam zapewne zetknął się z najwybitniejszymi przedstawicielami humanizmu i wczesnego renesansu: L.B. Albertim, Piero della Francesca, Francesco di Giorgio Martinim, L. Lauraną oraz ich dziełami powstałymi w Urbino.

Twórczość w Mediolanie

W 1472 wyjechał do Lombardii, by osiąść na 20 lat w Mediolanie, gdzie dwór księcia Ludovica Sforzy był ważnym ośrodkiem kultury. Działał tam jako malarz (znane z opisów z epoki freskowe dekoracje elewacji budynków świadczyłyby o doskonałej znajomości perspektywy i umiejętności malowania tzw. trompe l’oeil ‘złudzenia optycznego’ — fragmenty w Pinacoteca di Brera w Mediolanie), a przede wszystkim architekt. Pierwszą budowlą był kościół Santa Maria presso San Satiro (ok. 1482) z otoczonym kultem obrazem Matki Boskiej; aby optycznie wydłużyć krótką nawę, Bramante zaprojektował prezbiterium, stosując malarskie en trompe l’oeil uzupełnione reliefem. Prosty i regularny plan kościoła nawiązuje do Santo Spirito F. Brunelleschiego we Florencji i San Andrea Albertiego w Mantui. W latach 80. projektował przebudowę katedry w Pawii. Kolejną mediolańską realizacją była wiązana z projektem Bramantego przebudowa kościoła Santa Maria delle Grazie, w którego wschodniej części miało powstać mauzoleum Sforzów (po 1492); architekt nawiązał do Starej Zakrystii F. Brunelleschiego przy kościele San Lorenzo we Florencji. W tym samym czasie na zamówienie księcia Sforzy powstał częściowo tylko zrealizowany projekt krużganka przy romańskim kościele San Ambrogio.

W Rzymie

W końcu 1499 Bramante wyjechał do Rzymu, gdzie pozostał aż do śmierci, pracując jako architekt dla kolejnych papieży Aleksandra VI oraz Juliusza II, jednego z najwybitniejszych mecenasów sztuki w XVI w. Na zlecenie związanego ze stronnictwem hiszpańskim na dworze papieskim kardynała Caraffy zaprojektował krużganek przy kościele Santa Maria della Pace (1504), a następnie Tempietto (1502, data na inskrypcji fundacyjnej w krypcie), na dziedzińcu przylegającym do kościoła San Pietro in Montorio. W obydwu budowlach bardzo ściśle przestrzegał witruwiańskiej zasady porządków architektonicznych. Tempietto wzniesione na miejscu, gdzie wg tradycji został ukrzyżowany św. Piotr, było pierwszą nowożytną budowlą na planie centralnym wzorowaną na antycznym peripterosie; po raz pierwszy pojawiły się tu doryckie kolumny i tryglifowy fryz; wyżej balustrada otacza bęben kopuły. Tempietto stało się jednym z najsławniejszych dzieł architektury renesansowej. Prace dla Juliusza II rozpoczął od przebudowy pałaców watykańskich (1505) — zaprojektował ogromny, wielopoziomowy Cortile del Belvedere i sąsiadującą z nim spiralną klatkę schodową, w której zastosował 3 porządki architektoniczne: dorycki, joński i koryncki; 1506 przystąpił do przebudowy Bazyliki Św. Piotra, wznosząc 4 ogromne filary na skrzyżowaniu nawy i transeptu; według zamysłu Bramantego Bazylika miała być budowlą centralną na planie krzyża greckiego, przykrytą kopułą na skrzyżowaniu naw — projekt ten nigdy nie został zrealizowany. Kolejną realizacją na zamówienie Juliusza II była budowa kościoła Santa Maria del Popolo (1509), gdzie miały stanąć grobowce kardynała Ascania Sforzy i Girolama della Rovere. Palazzo Caprini (ok. 1510), kupiony później przez Rafaela, to jedyne rzymskie dzieło architekta, które nie powstało na zamówienie papieskie. Jego pierwotny wygląd znany z miedziorytu A. Lafrery (1549) ukazuje monumentalną elewację z boniowaniem w dolnej kondygnacji oraz parami doryckich kolumn z tryglifowym fryzem w górnej. Donato Bramante zmarł 11 IV 1514 w Rzymie.

Wielka osobowość renesansu

Większość projektów Bramantego uległa przebudowom i późniejszym znacznym modyfikacjom (wyjątek stanowi Tempietto). Bramante jest uważany za wielką osobowość dojrzałego renesansu; odwołując się do antyku i przestrzegając zasad skodyfikowanych przez Witruwiusza, nadał klasycznym formom nową godność i nieznane dotąd dostojeństwo; stał się wzorem dla swych następców działających na północy Włoch: G. Romano, M. Sanmicheli i J. Sansovina.

Mediolan, kościół S. Maria delle Grazie, 1492–97 (Włochy)

Rzym, Tempietto

Bramante Donato, kopuła i apsyda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie, 1492–97 (Włochy)

Rzym, tempietto przy San Pietro in Montorio (Donato Bramante, 1502)