Borneo, indonezyjskie Kalimantan,
największa wyspa w archipelagu Wielkich W. Sundajskich;
Borneo
Encyklopedia PWN
trzecia pod względem wielkości na Ziemi (po Grenlandii i Nowej Gwinei); powierzchnia 736 tys. km2 (z przybrzeżnymi wyspami 755 tys. km2), ok. 18,6 mln mieszk. (2009), gł. Dajakowie, Bandżarowie, Malajowie i Chińczycy; większa część Borneo (539,5 tys. km2) wchodzi w skład Indonezji; w części północnej znajdują się 2 stany Malezji (Sarawak i Sabah) oraz sułtanat Brunei. Linia brzegowa słabo rozwinięta, tylko północno-wschodnie wybrzeże pocięte zatokami; część północna i środkowa górzysta, najwyższe są góry Kinabalu (wysokość do 4101 m); w części południowej i wzdłuż wybrzeży niziny, na południu silnie zabagnione. Klimat równikowy wybitnie wilgotny; średnia temperatura miesięczna w ciągu roku na nizinach 26–28°C, w górach chłodniej (15–17°C na wys. 1500–2000 m); suma roczna opadów 2000–4000 mm, w górach do 5000 mm (na stokach Kinabalu śnieg może leżeć nawet przez cały rok); częste burze (zwłaszcza w części południowo-zachodniej). Liczne, zasobne w wodę rzeki, najdłuższe: Barito, Kapuas, Mahakam. Na znacznych obszarach Borneo zachowała się roślinność naturalna: do wys. 1500 m panują wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe, złożone gł. z drzew z rodziny dwuskrzydlicowatych (Dipterocarpaceae); w górach (do wys. 3600 m) rosną lasy wiecznie zielone z udziałem dębów i drzew iglastych, obfitujące w epifity; powyżej zarośla subalpejskie; suchsze siedliska porastają zbiorowiska trawiaste; na podmokłych nizinach nadbrzeżnych występują lasy bagienne, a na płaskich brzegach mor. i w estuariach rzek — namorzyny (mangrowe). Kilka parków nar. (ostoja orangutana i nosacza). Borneo jest jednym z najsłabiej poznanych i zagospodarowanych obszarów świata; uprawa ryżu, kukurydzy, manioku, palmy kokosowej, kauczukowca; myślistwo, zbieractwo, połów ryb; wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego (zwłaszcza w Brunei); w komunikacji ważną rolę odgrywa transport rzeczny; gł. porty mor.: Balikpapan, Banjarmasin, Pontianak, Miri.
Historia. Zamieszkane od najdawniejszych czasów przez plemiona Dajaków; w pierwszych wiekach n.e. istniało tu państewko zał. przez Indusów, w XIII w. państewka muzułm. (sułtanaty Kutei, Banjarmasin, Brunei); w XV w. zachodnie wybrzeże Borneo pod zwierzchnością Jawy; 1521 osiedlili się na Borneo Portugalczycy, wyparci następnie przez Holendrów, którzy 1604 zał. pierwsze składy towarowe i do końca XVII w. zmonopolizowali handel; 1847 Anglicy stworzyli na wysepce Labuan bazę wypadową przeciwko Holendrom; 1888 objęli protektorat nad Borneo Północnym, Sarawakiem i Brunei; traktat 1891 ustalił granicę wpływów ang. (północno-zachodnia część Borneo) i hol. (południowa część); od 1950 hol. część wyspy stanowi prow. Indonezji; część ang. (bez Brunei) od 1963 w składzie Malezji.
