Bolívar Simón

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Bolívar Simón , zw. El Libertador [hiszp., ‘wyzwoliciel’, ‘oswobodziciel’], ur. 24 VII 1783, Caracas (Wenezuela), zm. 17 XII 1830, San Pedro Alejandrino k. Santa Marta (Kolumbia),

polityk i dowódca wojskowy, bohater wojen z Hiszpanią o niepodległość krajów Ameryki Południowej.

Urodził się 24 VII 1783 w Caracas (Wenezuela). Kreol, pochodził ze starej, zamożnej rodziny plantatorskiej; odebrał w Wenezueli staranne wykształcenie domowe w duchu oświeceniowym, antyhiszpańskim i republikańskim (jego nauczycielem był m.in. A. Bello); 1799–1802 kształcił się w Hiszpanii; w końcu 1803 powrócił do Europy i 1804–06 odwiedził Hiszpanię, Francję, Holandię, Austrię, Włochy (w Rzymie, na Awentynie, złożył symboliczną przysięgę, że życie poświęci sprawie wyzwolenia Ameryki), Niemcy i Wielką Brytanię (w Londynie nawiązał kontakt z F. de Mirandą); po krótkim pobycie w USA (1806–07), powrócił do Wenezueli.

Wojny z Hiszpanią

Uczestnik konspiracji antyhiszpańskiej, która doprowadziła do wybuchu powstania (IV 1810); z polecenia junty powstańczej odbył podróż do Wielkiej Brytanii ze specjalną misją; powrócił z niej XII 1810 wraz z Mirandą. Był jednym z przywódców radykalnego Towarzystwa Patriotycznego, pod którego presją Kongres Narodowy proklamował 5 VII 1811 niepodległość Amerykańskiej Konfederacji Wenezueli; w krótkiej kampanii 1812 Bolívar był dowódcą twierdzy Puerto Cabello; w dniach klęski przyczynił się aktywnie do wydania w ręce Hiszpanów dyktatora Wenezueli, Mirandy (31 VII 1812). Od IX 1812 przebywał na wygnaniu, najpierw na Curaçao, a od końca X 1812 w Nowej Granadzie, gdzie 1812–13 walczył z Hiszpanami. W V 1813 wkroczył do Wenezueli, pobił Hiszpanów, w odpowiedzi na ich okrucieństwa stosując bezwzględny terror („wojna na śmierć”) i 6 VIII wyzwolił Caracas. Pokonany przez Hiszpanów w kampanii 1814, udał się do Nowej Granady, a następnie na Jamajkę, gdzie IX 1815 opublikował List z Jamajki — program wyzwolenia hiszpańskiej Ameryki i budowy niepodległych państw hispanoamerykańskich; po krótkim pobycie w Republice Haiti (1815–16), powrócił do Wenezueli i znów poniósł porażkę (VII 1816); IX–XII 1816 ponownie przebywał w Republice Haiti.

Prezydent Wenezueli i Wielkiej Kolumbii

Kolejna ekspedycja wyzwoleńcza pod wodzą Bolívara wylądowała w Wenezueli 31 XII 1816; w początku 1817 we wschodniej części kraju ukonstytuowała się III Republika Wenezueli; na jej czele stanął Bolívar, początkowo jako naczelnik, a od 1819, na mocy postanowień kongresu w Angosturze, prezydent. W 1819 oddziały wenezuelskie wyzwoliły Nową Granadę (zwycięstwo pod Boyacá, 7 VIII), 1819 Bolívar utworzył z Nowej Granady i Wenezueli (od 1821 także Panama) jedno państwo — Kolumbię (Wielka Kolumbia) — i został jego prezydentem. W 1820–22 przyczynił się, wraz ze swymi generałami (zwłaszcza A.J. de Sucre), do wyzwolenia Ekwadoru, który wszedł w skład Kolumbii, a następnie — po porozumieniu z wyzwolicielem południa hiszpańskiej Ameryki, J. de San Martinem w Guayaquil (VII 1822) — do ostatecznego oswobodzenia Peru (bitwa pod Ayacucho 9 XII 1824) i Górnego Peru, które utworzyło odrębną Republike Bolívara (od 1825 pod nazwą Boliwia); czasowo był prezydentem Peru i Boliwii.

Po zakończeniu wojen

Po zakończeniu wojen wyzwoleńczych Bolívar dążył do utworzenia Konfederacji Andyjskiej (Wielka Kolumbia, Peru, Boliwia) i szerszej federacji (konfederacji) państw byłej hiszpańskiej Ameryki, nie zdołał jednak tego zrealizować (nieudany kongres panamski 1826). Coraz bardziej dyktatorskie rządy Bolívara („wodzowska”, militarna republika, dyktatura po nieudanym zamachu na Bolívara 25 IX 1828) nie powstrzymały tendencji odśrodkowych, popieranych przez lokalne oligarchie krajowe; 1830 Wielka Kolumbia rozpadła się na 3 państwa (Kolumbia, Ekwador i Wenezuela). Opuszczony niemal przez wszystkich, 27 IV 1830 Bolívar złożył prezydenturę, zamierzając udać się na emigrację. Zmarł 17 XII 1830 w San Pedro Alejandrino w biedzie.

Legenda Bolívara

Otoczony za życia (poza ostatnimi paru latami) legendą rewolucjonisty i wyzwoliciela, od połowy XIX w. jest czczony w Ameryce Łacińskiej, zwłaszcza w tzw. krajach bolivarowskich (Wenezuela, Kolumbia, Panama, Ekwador, Peru i Boliwia), jako symbol całkowitej niepodległości. Jego dzieje i legenda odbiły się silnym echem również w Europie. Bolívarowi poświęcono wiele rozpraw naukowych, jest on także bohaterem licznych utworów biograficznych, beletrystycznych i dramatycznych. Nadal też toczą się spory wokół jego postaci. Wybitny rewolucjonista wychowany w duchu oświecenia, zwolennik idei umiarkowanego skrzydła rewolucji francuskiej 1789–99, republikanin i przeciwnik Napoleona I, admirator anglosaskich systemów politycznych, w toku wojen o niepodległość, w walce z oligarchiami i tendencjami regionalistyczno-odśrodkowymi ewoluował ku idei konserwatywnej, elitarnej, prezydenckiej republiki i dożywotniej prezydentury (konstytucja dla Boliwii, 1826). Zwolennik utworzenia wielkiej federacji hispanoamerykańskiej, myśliciel i wizjoner polityczny, prekursor panamerykanizmu oraz wielkich organizacji międzynarodowej (typu Ligi Narodów), a także antykolonializmu i antyimperializmu, caudillizmu i populistycznego cezaryzmu, był także świetnym pisarzem (przemówienia, odezwy, eseje polityczne, epistolografia). Mimo licznych porażek na polach bitew, Bolívar (w tej dziedzinie samouk) objawił wielki talent wojskowy (m.in. bitwa pod Carabobo 24 VI 1821, kończąca walkę o wyzwolenie Wenezueli, sforsowanie Andów, bitwa nad rzeką Boyacá i in.), wzorując się na sztuce wojennej Napoleona Bonapartego, choć działał w trudniejszych niż on warunkach.

Bolívar Simón w bitwie pod Boyacá (wyzwolenie Nowej Grenady), 7 VIII 1819, obraz Martina Tovara