Bolesław I Chrobry

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Bolesław I Chrobry, z dynastii Piastów, ur. 967, zm. 17 VI 1025,

pierwszy król Polski.

Urodził się 967. Był synem Mieszka I i księżnej czeskiej Dobrawy. Ożeniony 984 — w imię interesów polityki ojca — z córką margrabiego Miśni, Rygdagą, a po śmierci margrabiego i odprawieniu jej — z Węgierką dynastycznego pochodzenia, z którą miał syna Bezpryma. Po jej oddaleniu na przełomie 987 i 988, poślubił Emnildę, córkę księcia połabskiego, Dobromira, z którą miał synów Mieszka i Ottona oraz co najmniej 3 córki.

Po śmierci Mieszka I

Po śmierci ojca Mieszka I (15 V 992) Bolesław Chrobry zajął całe jego władztwo wbrew woli zmarłego, dzielącego je między Bolesława i jego przyrodnich braci, którzy uszli wraz z matką do Niemiec. Mimo to Bolesław Chrobry zachował dobre stosunki z dworem niemieckim, wspierając od lata 992 saskie wyprawy na pogańskich Wieletów. Związał się wówczas przyjaźnią z margrabią Miśni Ekkehardem i jego bratem, Guncelinem. W 997 skłonił biskupa praskiego Wojciecha, by jako cel misji chrystianizacyjnej wybrał Prusów, a po męczeńskiej śmierci biskupa wykupił jego ciało. Relikwia ta była podstawą utworzenia na prośbę Bolesława Chrobrego na synodzie rzymskim 999 metropolii w Gnieźnie. Na zjeździe gnieźnieńskim 1000 Bolesław, zwolniony przez cesarza Ottona III z trybutu dla królów niemieckich, został „sprzymierzeńcem” Rzymu i uzyskał królewskie prawo inwestytury biskupów; jest mało prawdopodobne, by Bolesław został koronowany przez Ottona III (bez uzyskania sakralnego namaszczenia), choć może zyskał przyrzeczenie koronacji.

Wojny z Niemcami

Sytuacja zmieniła się 1002, po objęciu władzy w Niemczech przez Henryka II, przeciwnika uniwersalnej koncepcji Ottona III. Po zamordowaniu w prywatnej wróżdzie Ekkeharda Bolesław zajął podległe mu dotąd Łużyce i Milsko; uznał to Henryk, nadając je Bolesławowi Chrobremu w lenno na zjeździe panów saskich w Merseburgu VII 1002 i jednocześnie Guncelinowi — Miśnię. Ponieważ na odjeżdżającego księcia napadli woje cesarza i nie zostali za to ukarani, Bolesław rozpoczął wojnę z Henrykiem; nie przeszkodziło to wydaniu pod koniec 1002 córki Bolesława, Regelindy, za Hermana, syna Ekkeharda. Wykorzystując walki wewnętrzne w Czechach, Bolesław doprowadził do zaproszenia go do Pragi i okrzyknięcia księciem Czech. Przeceniając trudności Henryka w Niemczech i Lombardii, Bolesław odmówił uznania istniejącej zwierzchności lennej królów niemieckich nad Czechami. Najazdy na Miśnię i militarne wsparcie opozycji bawarskiej nie umocniły Bolesława Chrobrego. Henryk II, zrywając z polityką Ottonów podbijania północnego Połabia i jego chrystianizacji, związał się wiosną 1003 z pogańskimi Wieletami przeciw Bolesławowi. Jesienią 1004 wprowadził do Czech księcia Jaromira, którego poparło czeskie rycerstwo, co zmusiło polskiego księcia do wycofania się na Morawy. Jesienią 1005 Henryk wraz z Wieletami i Czechami dotarł pod Poznań, ale wobec zmęczenia swych wojsk zgodził się na pokój — Bolesław zrezygnował z Łużyc, Milska i Czech, zachowując Morawy. Zapewne wówczas Pomorze Zachodnie (przy wieleckiej pomocy?) zrzuciło zwierzchność Bolesława. Pod presją Jaromira, Wieletów i Wolinian Henryk zerwał 1007 pokój. Wzajemne najazdy przyniosły korzyści głównie Bolesławowi, który opanował większość Łużyc. Od 1012 obydwaj władcy dążyli do pokoju — Henryk ze względu na możliwość koronacji cesarskiej, Bolesław wobec konieczności interwencji na Rusi. Chcąc bowiem zapewnić pokój na wschodniej granicy, wydał swą córkę ok. 1010 za księcia turowsko-pińskiego, Świętopełka. Ojciec Świętopełka, zwierzchni książe kijowski Włodzimierz, uwięził 1012 syna wraz z żoną i przebywającym u nich biskupem kołobrzeskim Reinbernem pod zarzutem spisku. Bolesław złożył Henrykowi hołd w Merseburgu 24–25 V 1013 z otrzymanych od niego w lenno Łużyc i Milska; pokój umocniono ślubem syna Bolesława Chrobrego, Mieszka II, z krewną Henryka, Rychezą, siostrzenicą Ottona III, a posiłki niemieckie wzięły udział w wyprawie Bolesława na Ruś. Mimo to Bolesław Chrobry, wezwany jako lennik z Łużyc i Milska, nie stawił się na rzymską wyprawę Henryka na koronację cesarską 1014, co doprowadziło w następnym roku do nowej wojny między nimi, w której Henryka nadal wspierali Czesi i Wieleci.

W 1017 doszło do sojuszu Henryka z nowym księciem kijowskim Jarosławem, który po śmierci Włodzimierza (1015) i pokonaniu starszego, przyrodniego brata, Świętopełka (który 1016 uszedł do Bolesława Chrobrego) uderzył na polskie pogranicze. Stosowana przez Bolesława Chrobrego taktyka unikania walnej bitwy z siłami Henryka, szarpania ich oraz niespodziewanych najazdów na pogranicza, przyniosła Polakom przewagę, zmuszając cesarza do zawarcia pokoju (budziszyński pokój). W kilka dni później Bolesław umocnił swe związki z potomstwem Ekkeharda, biorąc za żonę jego córkę, Odę. Latem 1018 Bolesław z posiłkami niemieckimi i węgierskimi, w sojuszu z Pieczyngami, uderzył na Ruś; pokonany Jarosław uszedł do Nowogrodu, a Bolesław — osadziwszy Świętopełka w Kijowie — wrócił do Polski, zabierając siostry Jarosława, jego bojarów i zapewne jego żonę, aby za nich odzyskać swą córkę, trzymaną przez Jarosława w Nowogrodzie. Obsadził wówczas załogami Grody Czerwieńskie i przyłączył je do swego władztwa.

Stosunki z duchowieństwem

Chwalony przez biskupa misyjnego Brunona z Kwerfurtu, w 2. połowie XI w. nazwany przez Adama z Bremy rex christianissimus, a w epitafium — athleta Christi, Bolesław Chrobry surowo egzekwował przestrzeganie reguł życia chrześcijańskiego (m.in. wybijanie zębów za złamanie postu). Utrzymywał dobre stosunki z papiestwem, uznając jego opiekę uzyskaną za opłatę czynszu; uposażył w dochody biskupstwa utworzone na przełomie 999 i 1000 (niejasna jest tradycja zapisana w początku XII w. o 2 metropoliach w Polsce za Bolesława Chrobrego); niewątpliwie rozbudował sieć kościołów grodowych i podgrodowych oraz klasztorów (w jednym z nich ksienią była jego córka). W stosunkach z zagranicą korzystał z pomocy duchownych. Własna prowincja kościelna i sława jako opiekuna świętych męczenników (świętego Wojciecha, świętego Brunona z Kwerfurtu, Pięciu Braci Polskich) stawiały Polskę w znacznej części opinii zachodnioeurejskich na równi z królestwami. Długotrwałe wojny z Niemcami, wielkie budowle monarsze (grody, kościoły, palatia), wzrastające potrzeby rozbudowywanego aparatu władzy i stałych, powiększanych drużyn, których członków począł osadzać na ziemi, powodowały zwiększanie obciążeń gospodarczych ludności na rzecz monarchii, wywołując napięcia społeczne i polityczne, których ujawnieniu przeciwdziałał autorytet Bolesława Chrobrego. Jego umocnieniu miała służyć koronacja królewska, na którą uzyskał zgodę papieską po śmierci Henryka II; odbyła się ona podczas Bożego Narodzenia 1024 lub na Wielkanoc 1025 i miała zapewnić niepodzielność państwa. Bolesław Chrobry zmarł 17 VI 1025.

Denar Bolesława I Chrobrego

Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną przedstawiającą spotkanie Bolesława Chrobrego i Św. Wojciecha

Bolesław I Chrobry, koronacja, drzeworyt z Kroniki polskiej... M. Bielskiego, 1597

Włócznia św. Maurycego, dar Ottona III dla Bolesława I Chrobrego – skarbiec katedry na Wawelu, Kraków

Bractwo Św. Łukasza, obraz przedstawiający Bolesława Chrobrego witającego Ottona III, pielgrzymującego do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie

Denar Bolesława I Chrobrego, rewers