Benedykt z Nursji

Benedykt z Nursji, święty, ur. ok. 480, Nursja (ob. Norcia w Umbrii, Włochy), zm. 21 III 547, Monte Cassino,

opat, założyciel i twórca reguły zakonu benedyktynów, organizator życia zakonnego w zachodniej Europie.

Urodził się ok. 480 w Nursji (obecnie Norcia w Umbrii, Włochy).

Życie eremickie i zakonne

Pochodził z rodziny szlacheckiej. Szczegóły z życia św. Benedykta znamy z Dialogów św. Grzegorza Wielkiego. Początkowo prowadził życie eremickie w grocie skalnej w okolicach Subiaco; ze względu na jego bogobojność mnisi z pobliskiego klasztoru w Vicovaro obrali go opatem (514–520). Jego surowe przewodnictwo spotkało się jednak z oporem mnichów i Benedykt powrócił do swojej pustelni. Świątobliwe życie Benedykta przyciągało do niego wielu uczniów i naśladowców, dla których założył w okolicy 12 nowych klasztorów. Około 529 osiadł z kilkoma mnichami na Monte Cassino i rozpoczął budowę kościoła oraz klasztoru; zorganizował w nim życie wspólnotowe wypełnione modlitwą liturgiczną, pracą fizyczną i lekturą Pisma Świętego, oparte na napisanej przez siebie regule zakonnej. Sława świętości Benedykta przyciągała do klasztoru także władców (odwiedził go m.in. król Ostrogotów). Także siostra bliźniaczka świętego Benedykta, święta Scholastyka, wybrała powołanie zakonne. Towarzyszyła bratu w wyprawach i naśladowała jego tryb życia. Była przełożoną żeńskiego klasztoru niedaleko Monte Cassino. Święty Benedykt zmarł 21 III 547 w klasztorze na Monte Cassino w kilka dni po jej śmierci. Pochowano ich razem na Monte Cassino. Jeszcze za życia Benedykt był uważany za cudotwórcę; źródła hagiograficzne powołują się na jego słynną wizję kosmiczną, w której Benedykt miał ujrzeć cały świat w jednym promieniu Bożej światłości — co znaczyłoby, iż wzniósł się on na wyżyny kontemplacji.

Jest patronem pokoju, pracy, konających. Atrybuty związane w ikonografii z postacią Benedykta: księga, kruk trzymający w dziobie zatruty chleb, wiązka rózg, kielich ze żmiją. W 1964 papież Paweł VI ogłosił świętego Benedykta patronem Europy.

Najważniejsze dzieło świętego Benedykta

Benedyktyni są zakonem kontemplacyjno-czynnym. Ich reguła zakłada harmonijne łączenie wspólnej modlitwy z pracą fizyczną i umysłową (ora et labora). Duchowość benedyktynów opiera się na regule którą ustanowił Benedykt i koncentruje się wokół zasady oderwania od świata, zaparcia się siebie i szukania Boga w życiu wspólnym, opartym na posłuszeństwie, umartwieniu i modlitwie; główne zasady: trwanie w obecności Boga, wdzięczność Bogu za jego dobroć, modlitwa i praca oraz miłość ku Chrystusowi. Benedyktyni położyli wielkie zasługi w rozwoju cywilizacyjnym: rozwijali kulturę rolną i hodowlę, budowali kościoły, drogi, mosty, bili monetę, ustanawiali targi, zakładali szpitale. Ważną rolę odegrali w rozwoju kultury umysłowej: organizowali naukę w szkołach klasztornych, rozwijali służbę liturgiczną — śpiew, medytację, lekturę dzieł pobożnych, przy szkołach zakładali biblioteki i skryptoria (kopiowali i iluminowali księgi), dokonali reformy pisma, wprowadzili kaligraficzną minuskułę, u nich powstało pismo gotyckie; po wynalezieniu druku jako jedni z pierwszych zakładali drukarnie. Wydali dzieła wielu wybitnych uczonych, np. Piotra Lombarda, P. Abelarda, Anzelma z Canterbury, Honoriusza z Autun. Prowadzili działalność misyjną i pracę duszpasterską, opiekowali się sanktuariami pielgrzymkowymi, byli inicjatorami ruchu liturgicznego (opracowali Mszał rzymski, tłumaczony na wiele języków). Odegrali ważną rolę w dziedzinie architektury, zwłaszcza romańskiej (Cluny), i muzyki (śpiew chóralny). Brali udział w akcji chrystianizacji Polski, byli wśród pierwszych misjonarzy i w otoczeniu pierwszych biskupów. Sformułowanie „benedyktyńska praca” stało się synonimem pracy wytrwałej i dokładnej w najmniejszejszych drobiazgach.

Reguła benedyktyńska

Została napisana przez Benedykta około 540 na Monte Cassino. Porządkuje ona w 73 rozdziałach wewnętrzne i zewnętrzne cenobickie życie mnisze; obowiązuje do dzisiaj jako Magna Charta zakonu benedyktynów. Około 630 przyjął ją klasztor Luxeuil — centrum irlandzkiego życia zakonnego, a 660 klasztor Lérins — centrum galijskiego życia zakonnego; w klasztorze Sankt Gallen została wprowadzona około 747; Karol Wielki nadał ją wszystkim klasztorom we Francji; w następnych 2 stuleciach została przyjęta we wszystkich klasztorach europejskich. Za źródło swej reguły przyjął Benedykt Nowy Testament i pisma Ojców Kościoła (Pachomiusza, Bazylego, Leona Wielkiego, Hieronima, Augustyna, Kasjana). Według reguły benedyktyńskiej każdy klasztor powinien być wiernym obrazem prawdziwie chrześcijańskiej rodziny lub niebiańskiej wspólnoty; zakonnicy winni są opatowi, jako ojcu rodziny (pius pater), dziecięce posłuszeństwo; ważne są 3 zasadnicze reguły zakonne: stabilitas locis (pozostawanie w tym samym klasztorze), conversatio morum (czyste życie), oboedientia (posłuszeństwo); nie ma żadnej różnicy między kapłanami i braćmi; cel chrześcijańskiej doskonałości powinien być osiągnięty przez modlitwę (liturgię, modlitwę w chórze) i pracę.

Anegdota z życia świętego Benedykta i świętej Scholastyki

Rodzeństwo często spotykało się, aby prowadzić rozmowy na tematy duchowe. Pewnego razu ich rozmowa przedłużyła się aż do nocy. Święty Benedykt chciał już odejść wraz ze swymi towarzyszami, ale święta Scholastyka błagała go, by jeszcze pozostał. Kiedy jednak stanowczo się temu oparł i już zamierzał odejść, aby postępować zgodnie z regułą, nakazującą braciom sen w klasztorze, spełniła się skierowana do Boga prośba Scholastyki i zaczął padać tak silny deszcz, że zmusił go do pozostania całą noc. Benedykt uczynił swojej siostrze łagodną wymówkę: „Coś uczyniła, siostro moja? Nie mogę wrócić do braci, którzy dziwić się będą, że tak długo nie wracam”. Na co odpowiedziała siostra: „Prosiłam cię, a ty mnie nie chciałeś wysłuchać. Zwróciłam się przeto do Boga i zostałam wysłuchana”. A potem ze słodką przekorą dodała: „Jeśli ci tak spieszno, to idź teraz”. Wypowiadała te słowa w tym czasie, kiedy na zewnątrz szalała ulewa. Było to ponoć ostatnie ich spotkanie przed śmiercią.

Benedykt z Nursji

Speculum historiale de Vincent de Beauvais, miniatura z rękopisu przedstawiająca św. Benedykta i św. Scholastykę, XV w. — Musée Condé, Chantilly

Benedyktyni, opat klasztoru w Trior z nowicjuszami (Francja)

Tyniec, opactwo Benedyktynów