Bellow Saul

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Bellow

[bẹlo^u]

Saul , ur. 10 VI 1915, Lachine (prow. Quebec, Kanada), zm. 5 IV 2005, Brookline (stan Massachusetts, USA),

powieściopisarz amerykański.

Urodził się 10 VI 1915 w Lachine (prowincja Quebec, Kanada). Pochodził z rodziny żydowskich imigrantów przybyłych z Rosji. Działalność literacką łączył z karierą uniwersytecką (był wykładowcą literatury w kilku amerykańskich uczelniach). Był czołowym reprezentantem tzw. nurtu żydowskiego w literaturze amerykańskiej.

Wczesna proza

Debiutował powieścią Stan zawieszenia (1944, wydanie polskie 1984), której bohater, w oczekiwaniu na pobór do wojska, prowadzi dziennik opisujący coraz bardziej beznadziejną egzystencję, by w końcu z ulgą przyjąć nadającą sens jego życiu dyscyplinę koszar; kolejna powieść, The Victim (1945), przedstawia analizę uprzedzeń żydowskich wobec nie-Żydów oraz antysemickich stereotypów.

Poszukiwanie tożsamości

Przełom w pisarstwie Saula Bellowa wyznaczają Przypadki Augiego Marcha (1953, wydanie polskie 1990), obszerna powieść utrzymana w konwencji pikarejskiej, w której stworzył postać antybohatera, zawieszonego między przeszłością i teraźniejszością żydowskiego inteligenta; w utworze tym ustalił się właściwy jego prozie wzorzec fabularno-problemowy, oparty na motywie poszukiwania indywidualnej tożsamości wśród przeciwności losu; w następnych powieściach: Korzystaj z dnia (1956, wydanie polskie 1969), Henderson, król deszczu (1959, wydanie polskie 1983), a zwłaszcza Herzog (1964, wydanie polskie 1971) protagoniści znajdują się w sytuacji życiowego kryzysu, z którego usiłują się wydobyć przez kontakt z naturą i odkrywanie elementarnych wymiarów człowieczeństwa; tytułowy bohater Herzoga, zagubiony wewnętrznie uniwersytecki profesor historii, rozpaczliwie stara się nawiązać kontakt z otoczeniem, pisząc listy do rzeczywistych lub nieosiągalnych adresatów; dopiero w finale powieści odnajduje w sobie spontaniczną zdolność do odczuwania radości, przez co osiąga stan wewnętrznej równowagi. Odmienny wątek pojawia się w Planecie pana Sammlera (1970, wydanie polskie 1999), gdzie dochodzi do konfrontacji między doświadczeniem wyniesionym z Holocaustu a amerykańską współczesnością, ocenianą z perspektywy polskiego Żyda, intelektualisty-anglofila, który w Nowym Jorku z trudem godzi się z przemianami zachodzącymi we współczesnej kulturze. W powieści Dar Humboldta (1975, wydanie polskie 1982), za którą otrzymał Nagrodę Pulitzera, raz jeszcze Bellow podjął motyw konfliktu pomiędzy wrażliwą jednostką a społeczeństwem, zaś w The Dean’s December (1982) poddał konfrontacji przybysza z USA z rzeczywistością Europy Wschodniej. Inne powieści: The Bellarosa Connection (1989) i głośny Ravelstein (2000, wydanie polskie 2001) — fascynująca opowieść o przyjaźni między charyzmatycznym nauczycielem homoseksualistą, stojącym w obliczu śmierci, którego pierwowzorem był amerykański filozof polityki A. Bloom, a jego biografem.

Eseistyka

Podobne problemy, jak w powieści Planeta pana Sammlera, podejmuje Saul Bellow również w eseistyce, wyrastającej z humanistycznych przekonań i dążeń zmierzających do ocalenia w ponowoczesnej dobie tradycyjnych wartości. Językowe walory prozy Bellowa stawiają go w rzędzie najznakomitszych stylistów literatury amerykańskiej XX w. W 1976 otrzymał Nagrodę Nobla. Zmarł 5 IV 2005 w Brooklinie (stan Massachusetts, USA).