Bagdad
 
Encyklopedia PWN
Bagdad
[arab., ‘dany przez Boga’],
Baghdād,
stolica Iraku i ośrodek adm. muhafazy Bagdad, w środkowej części kraju, na Niz. Mezopotamskiej, nad rz. Tygrys, w miejscu największego jej zbliżenia do Eufratu.
gł. ośrodek gosp. i kult. kraju oraz ważny ośrodek handl.-finansowy na Bliskim Wschodzie. Infrastruktura przem. częściowo zniszczona podczas wojny 1991 i 2003; przed działaniami wojennymi rozwinięty przemysł maszyn., metal., elektrotechniczny, petrochemiczny, włók., odzieżowy, skórz., spoż., materiałów bud.; w dzielnicy Ad-Daura duża rafineria ropy naftowej i zakład skraplania gazu ziemnego, połączone rurociągami z polami naftowymi w muhafazie Niniwa; rozwinięte rzemiosło; coroczne targi międzynarodowe. Ważny węzeł komunik. na skrzyżowaniu dróg, gł. samochodowych, z Europy do Azji Środkowej i Południowej oraz nad Zat. Perską; przez Bagdad przechodzi linia kol. ze Stambułu do Al-Basry (Kolej Bagdadzka); międzynar. port lotniczy. Duży ośrodek nauk., kult. i turyst.; 2 uniw. (państw. zał. 1957, muzułm. zał. 1963), instytuty nauk., m.in. badań jądr., biblioteki, muzea, m.in. Muzeum Iraku, Muzeum Arab. (Islamu); ośrodek kultu religijnego szyitów (meczet Al-Kazimijja). Bagdad jest rozległym miastem (ok. 734 km2), położonym na obydwu brzegach Tygrysu, w miejscu jego największego zbliżenia do Eufratu; północna część Bagdadu obejmuje stare, arabskie dzielnice ze średniow. zabytkami muzułm. architektury i bazarami; w centrum i na południu nowoczesne dzielnice handl. i mieszkaniowe (m.in. dzielnica rządowa); liczne parki.
Historia. Założony 762 przez kalifa Al-Mansura wg jednolitego planu urb. (na planie koła, stąd znany w średniowieczu jako „koliste miasto”) w punkcie krzyżowania się szlaków handl. Bliskiego Wschodu; wcześniej w okolicy istniały m.: Akad, Babilon, Seleucja, Ktezyfont; Bagdad, zbudowany jako stol. imperium Abbasydów, rozkwit przeżywał w IX i X w. (gł. za panowania kalifów Haruna ar-Raszida i Al-Mamuna), był wtedy centrum handl., rel. i kult.; w IX w. „koliste miasto” zniknęło, bezpowrotnie zniszczone w czasie walk o władzę w kalifacie; od końca IX w. z dzielnicy na wschodnim brzegu rz. Tygrys zaczęło rozwijać się nowe miasto Bagdad; 1258 zdobyte przez mong. wojska Hulagu, zostało zniszczone i wyludnione; następny najazd wojsk mong. Timura (Tamerlana) 1392 zniszczył je całkowicie; w XVI–XVIII w. obiekt rywalizacji tur.-perskiej (formalnie od 1534 w imperium osmańskim); w 2. poł. XIX w. został stol. prowincji (rozwój związany z budową Kolei Bagdadzkiej); w czasie I wojny świat. zajęty 1917 przez Wielką Brytanię; od 1921 stolica Iraku (początkowo mandatowego królestwa, od 1932 niepodległego państwa); IV 2003 zajęty przez wojska USA podczas interwencji koalicji antyterrorystycznej w Iraku; siedziba tymczasowej administracji.
Zabytki. Na zachodnim brzegu Tygrysu — ośmiokątne, przykryte kopułą mauzoleum Zubajdy (pocz. XIII w.), meczet z minaretem (XIII w.); na wschodnim brzegu Tygrysu — pałac Abbasydów (XII w., odrestaurowany w XX w., ob. muzeum), zespoły madras: Al-Mustansirijja (XIII w., przebudowany w 1. poł. XIX w.; dwór, meczet, łaźnie, szpital) oraz Al-Mardżanijja (XIV w., odrestaurowany w XVIII w.), meczety, m.in. Al-Kazimijja (1515, XVII w., z 4 minaretami w narożnikach i 2 kopułami), minaret Suk al-Ghazl (XIII w.), karawanseraj Chan Marjan (XIV w., ob. muzeum); bramy — pozostałość murów obronnych (m.in. Bab al-Wastani); liczne nowoczesne budowle użyteczności publicznej (m.in. zespół uniw.).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bagdad, Mauzoleum Zubajdy, 1180–1225 (Irak) fot. W. Jerke/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia