W 1703 był krótko członkiem kapeli księcia Jana Ernsta w Weimarze, po czym objął funkcję organisty w kościele Św. Bonifacego w Arnstadt. W 1705 odwiedził w Lubece wybitnego organistę D. Buxtehudego, którego gra i kompozycje nie pozostały bez wpływu na twórczość Bacha. Nieporozumienia z chlebodawcami zmusiły kompozytora 1707 do opuszczenia Arnstadt. Na jego dorobek kompozytorski składały się w tym okresie przede wszystkim dzieła organowe i fortepianowe. Kolejnym etapem kariery organistowskiej Bacha było Mühlhausen. Kompozycje z tego okresu to przeważnie muzyka organowa oraz kantaty okolicznościowe. W 1707 ożenił się z kuzynką Marią Barbarą Bach, z którą miał 7 dzieci.
Nadworny organista w Weimarze i w Köthen Nieporozumienia z przełożonymi na tle sporów teologicznych oraz nadmierna kontrola działalności ze strony władz spowodowały, że skorzystał z propozycji objęcia stanowiska organisty i muzyka nadwornego u księcia Wilhelma Ernsta w Weimarze i 1708 opuścił Mühlhausen. Przeniesienie się do Weimaru oznaczało awans społeczny, swobodniejszą działalność i bardziej wszechstronne możliwości twórcze. Do obowiązków Bacha należało komponowanie, gra na organach i klawesynie oraz działalność w kapeli dworskiej, dającej oprawę muzyczną nabożeństwom w kaplicy zamkowej i uroczystościom dworskim. Jednocześnie kontynuował rozpoczętą w Mühlhausen działalność pedagogicznej; wśród jego uczniów, prócz członków rodziny książęcej, znajdowali się: J.M. Schubart, J.T. Krebs, J.B. Bach, J.G. Ziegler. W 1714 Bach został koncertmistrzem kapeli weimarskiej. Nowe stanowisko zobowiązywało go do komponowania dla kapeli jednego utworu miesięcznie. Podróżując z dworem, odwiedził Kassel, Weissenfels, Drezno, a także Halle. W twórczości lat weimarskich szczególne miejsce zajęły utwory organowe i fortepianowe. W tym czasie powstały szkice niektórych utworów kameralnych. W 1716 Bach popadł w ostry konflikt z księciem, który pod koniec 1717 osadził go na blisko miesiąc w areszcie. Wkrótce po uwolnieniu Bach przeniósł się na dwór księcia Leopolda w Köthen. Objęcie stanowiska kapelmistrza w Köthen oznaczało dalszą poprawę pozycji społecznej oraz silniejszy kontakt z muzyką świecką, ponieważ dwór w Köthen, w odróżnieniu od dworu weimarskiego, hołdował najnowszym prądom oświecenia. O tym, że kompozytorowi odpowiadała atmosfera Köthen, świadczy niesłychanie bujny rozkwit działalności kompozytorskiej, a także fakt, że 1720 odmówił objęcia stanowiska organisty w Hamburgu. Wielokrotne wyjazdy do Karlsbadu zjednały mu wielu wielbicieli wśród arystokracji. W czasie jednej z podróży poznał Ch.L. von Brandenburg-Anspach, któremu poświęcił 6 koncertów zwanych Brandenburskimi (1721). W czasie pobytu w Hamburgu grał przed nestorem organistów J. Reinkenem. W 1721, po śmierci pierwszej żony, poślubił Annę Magdalenę Wilcken, śpiewaczkę nadworną w Köthen, z którą miał 13 dzieci. Dorobek kompozytorski tego okresu obejmuje przede wszystkim dzieła instrumentalne oraz utwory wokalne na użytek dworski; w Köthen powstały liczne utwory klawesynowe o charakterze dydaktycznym.
Działalność w Lipsku Osłabienie zainteresowań muzycznych na dworze księcia spowodowało zwolnienie kompozytora 1723. Otrzymał on w tym czasie propozycję objęcia stanowiska kantora szkoły Św. Tomasza i dyrektora muzyki (Director Musices) w Lipsku, którą przyjął; do jego obowiązków należała oprawa muzyczna nabożeństw w kościołach Św. Tomasza i Św. Mikołaja, uświetnianie wesel, pogrzebów, uroczystości uniwersyteckich, ponadto praca pedagogiczna w szkole, gdzie poza zajęciami muzycznymi uczył także łaciny. Od 1729 przez 12 lat prowadził koncerty towarzystwa Collegium Musicum (założone 1704 przez G.Ph. Telemanna), które były wstępną formą tzw. koncertów miłośników muzyki (Liebhaber-Konzerte). Częste podróże Bacha były związane przeważnie z jego występami jako organisty (Drezno, Köthen, Weissenfels i in.). Nieporozumienia z władzami uniwersyteckimi, kościelnymi i miejskimi, które wystąpiły wkrótce po rozpoczęciu pracy, były spowodowane stopniową racjonalizacją programu pedagogicznego szkoły w duchu neohumanizmu, co oznaczało odsunięcie na dalszy plan nauki muzyki. Różnica poglądów doprowadziła (1734–38) do otwartego konfliktu między Bachem a rektorem J.A. Ernestim. O kontaktach kompozytora ze środowiskiem dworskim świadczy m.in. tytuł kapelmistrza sasko-weissenfelskiego (1729–36) oraz honorowe stanowisko Königlicher Polnischer und Kurfürstlicher Sächsischer Hofcompositeur, otrzymane 1736 po 3 latach starań popartych dedykowaniem Mszy h-moll królowi polskiemu Augustowi III. W 1747 Bach przebywał w Poczdamie na dworze Fryderyka II, któremu dedykował Musikalisches Opfer.
W okresie lipskim rozwinął szeroką działalność pedagogiczna; wyrazem jego naukowych zainteresowań było przystąpienie 1747 do Korespondencyjnego Towarzystwa Wiedzy Muzycznej. Trzon lipskiej twórczości stanowiły dzieła wokalne oraz mniej liczne kompozycje na instrumenty klawiszowe. W ostatnich latach życia Bacha powstały wielkie utwory cykliczne, oparte na rozbudowanych formach kontrapunktycznych. Pod koniec życia cierpiał na chorobę oczu, która doprowadziła go do całkowitej ślepoty. Zmarł 28 VII 1750 w Lipsku i został pochowany w przy tamtejszym kościele Św. Jana, 1949 przeniesiono jego prochy do kościoła Św. Tomasza.
Dorobek kompozytorski Dorobek kompozytorski Bacha obejmuje niemal wszystkie gatunki muzyki wokalnej i instrumentalnej doby baroku. Większość dzieł wokalno-instrumentalnych stanowią kantaty świeckie i kościelne (ok. 220). Do 1708 kantaty Bacha miały formę koncertu kościelnego; potem, pod wpływem muzyki scenicznej, stały się jakby fragmentami oper. W czasie pobytu w Köthen powstało wiele kantat świeckich; niektóre z nich kompozytor przerobił w okresie późniejszym na kantaty kościelne. W ostatnim dwudziestoleciu jego życia powstawały kantaty chorałowe, oparte na
cantus firmus z chorału protestanckiego (chór, recytatyw, aria, chór). Do monumentalnych dzieł wokalno-instrumentalnych należą m.in.: pasje wg tekstów ewangelicznych, oratoria, które są cyklami kantat, oraz
Msza h-moll, oparta na łacińskim tekście stałych części mszy katolickiej. Muzykę wokalną a cappella reprezentują motety, kanony, 4-głosowe chorały. Wśród dzieł instrumentalnych jedynie uwertury (suity) i
Sinfonia F-dur są bezspornie utworami orkiestrowymi. Koncerty stoją na pograniczu muzyki kameralnej i orkiestrowej. Część z nich należy do gatunku koncertu solowego, inne posługują się zespołem solistów; wiele z nich jest przeróbkami dzieł innych kompozytorów. W dziedzinie formy koncerty łączą elementy concerto grosso z sonatą i suitą. W kompozycjach kameralnych na różne zespoły lub na instrumenty solowe (skrzypce, flet, wiolonczela) Bach posługiwał się główną formą suity lub sonaty da chiesa, wprowadzając oprócz elementów tanecznych i wirtuozowskich technikę wariacyjną i kontrapunktyczną. Dzieła organowe obejmują fugi, preludia, fantazje, toccaty, które często tworzą cykl 2- lub 3-częściowy (np. preludium i fuga; toccata, adagio i fuga), passacaglię, canzonę, sonaty oraz opracowania chorałowe oparte na melodiach chorału protestanckiego. Niektóre kompozycje, jak
Orgelbüchlein, utwory na instrumenty klawiszowe zawarte w zeszytach nutowych dla syna Wilhelma Friedemanna (1720) i dla żony Anny Magdaleny (1722, 1725) oraz w
Clavier-Übungen I–IV (zawierających: I —
6 Partit na instrumenty klawiszowe; II —
Koncert włoski i
Uwerturę h-moll; III — chorały organowe,
Preludium i fugę Es-dur; IV —
Arię z 30 wariacjami, tzw.
Wariacje Goldbergowskie) mają charakter dydaktyczny. Do dzieł tego typu należą również inwencje i sinfonie oraz 2 cykle po 24 preludia i fugi
Das wohltemperierte Klavier, które miały być materiałem do ćwiczeń pianistycznych we wszystkich tonacjach. Oprócz jednoczęściowych form kontrapunktycznych i wirtuozowskich, jak fuga, fantazja, pisał cykle taneczne: suity, partity. Kompozycje Bacha były przeznaczone na instrument klawiszowy, tj. na wszelkie odmiany klawesynu, klawikordu oraz na prototypy dzisiejszego fortepianu młoteczkowego.
Twórczość Bacha zamykają 4 cykle stanowiące szczytowe osiągnięcie techniki kontrapunktycznej. Do tych kompozycji-traktatów należą: pełne blasku wirtuozowskiego Wariacje Goldbergowskie na klawesyn, wariacje organowe na temat chorału Vom Himmel hoch oraz 2 dzieła na różną obsadę instrumentów: Musikalisches Opfer — oparte na temacie zaproponowanym przez króla Fryderyka II (2 ricercary, 9 kanonów, fuga kanoniczna i sonata triowa) i Kunst der Fuge — cykl 19 utworów opartych na tym samym temacie i napisanych w formie kanonów i fug, który jest dziełem nie mającym sprecyzowanej obsady wykonawczej.
Ważniejsze utwory Ważniejsze kompozycje — muzyka wokalna: dzieła oratoryjne — Pasja wg Św. Jana (1724), Magnificat (1723), Pasja wg Św. Mateusza (1727 lub 1729), fragment Pasji wg Św. Marka (1731), Msza h-moll (1733), Weihnachts-Oratorium (1734), Himmelfahrts-Oratorium = kantata Lobet Gott in seinen Reichen (ok. 1735), Oster-Oratorium (1732–35) = parodia kantaty Entflieht, verschwindet, entweichet (1725), 4 małe msze: F-dur, A-dur, g-moll, G-dur (1737–38); kantaty świeckie i kościelne — Denn Du wirst meine Seele (1704), Aus der Tiefe rufe ich, Herr, zu Dir (1707), Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit, tzw. Actus tragicus (prawdopodobnie 1707), Der Herr denket an uns (prawdopodobnie 1708), Weinen, Klagen (1714), Ich hatte viel Bekümmernis (ok. 1714), Nun komm, der Heiden Heiland (1714), Der Himmel lacht (1715), Komm du süsse Todesstunde (1715), Was mir behagt, tzw. Kantata myśliwska (prawdopodobnie 1713), Sie werden aus Saba alle kommen (1724), Es erhub sich ein Streit (1726), Ein’feste Burg ist unser Gott (1724), Wachet auf, ruft uns die Stimme (1731), Der Streit zwischen Phoebus und Pan (prawdopodobnie 1729), Schweigt stille, plaudert nicht, tzw. Kantata o kawie (ok. 1734–1735), kantaty związane z uroczystościami na dworze Augusta III z 1733–34: Schleicht, spielende Wellen, Auf, schmetternde Töne der muntern Trompeten, Preise dein Glücke; Mer hahn en neue Oberkeet, tzw. Kantata chłopska (1742); kantaty chorałowe powstałe 1724–25: Gelobet seist du, Jesu Christ, Meine Seel’ erhebt den Herren, Erhalt’uns, Herr, bei deinem Wort, Aus tiefer Not schrei’ ich zu Dir, Mit Fried’und Freud’ich fahr’dahin, Christ unser Herr zum Jordan kam; inne kompozycje wokalne — 4-, 5- i 8-głosowe motety, m.in.: Jesu meine Freude, Lobet den Herrn, Komm Jesu komm, Singet dem Herrn (prawdopodobnie 1727), 186 chorałów 4-głosowych, wydanych przez J.Ph. Kirnbergera i C.Ph.E. Bacha 1784–87; arie i pieśni w 2. zeszycie nutowym Anny Magdaleny Bach (1725), pieśni ze śpiewnika Schemellego (1736), 2-, 3-, 4-, 7- i 8-głosowe kanony. Muzyka instrumentalna: dzieła orkiestrowe — uwertury (suity): C-dur (ok. 1717–23), h-moll z koncertującym fletem (koniec lat 30.), dwie D-dur (ok. 1717–31); Sinfonia F-dur (1713); koncerty: skrzypcowe — a-moll i E-dur oraz d-moll na 2 skrzypiec (1717–23); 6 Koncertów Brandenburskich (1708–21); 8 koncertów na fortepian; 3 koncerty na dwa fortepiany; 2 koncerty na trzy fortepiany oraz Koncert na cztery fortepiany (1727–30, przeważnie przeróbki własnych lub obcych kompozycji); Koncert a-moll na flet, skrzypce i klawesyn (ok. 1730); utwory kameralne — 3 Sonaty i 3 Partity na skrzypce solo: g-moll, h-moll,a-moll, d-moll (ze znaną Chaconne), C-dur i E-dur (1720); 6 Sonat na skrzypce i klawesyn (1717–23); 2 Sonaty na skrzypce i b.c.; 6 Suit na wiolonczelę solo (ostatnia na violę pomposa); 3 Sonaty na violę da gamba (lub wiolonczelę) i klawesyn; 2 Sonaty na flet i klawesyn; 2 Sonaty na flet i b.c.; Partita a-moll na flet solo, Sonata triowa na 2 flety i b.c. (ok. 1720); utwory na instrumenty klawiszowe — Suita g-moll (1700–03), Capriccio in honorem Joh. Christoph. Bachii (ok. 1704), Capriccio sopra la lontananza del suo fratello dilettissimo (ok. 1703–06, na odjazd brata, Johanna Jakoba), Sonata D-dur (1704); toccaty; Aria variata alla maniera italiana (1717), preludia i fugi a-moll i A-dur (przed 1714), małe preludia (1708–17), Fantazja i fuga chromatyczna d-moll (1720–30), Inwencje 2-głosowe i Sinfonie (Inwencje 3-głosowe) (1723), Aria z wariacjami c-moll; Das wohltemperierte Klavier (t. 1 1722, t. 2 1738–42); 6 Suit angielskich (ok. 1715); 6 Suit francuskich (1722–25); suity Es-dur i a-moll (ok. 1722); Fantazja i fuga a-moll (ok. 1725); 6 Partit, w tym Partita h-moll (1735), Koncert włoski (1735), 4 duety (1739), Aria mit 30 Veränderungen, tzw. Wariacje Goldbergowskie (1741–42); utwory na lutnię — Suita g-moll, Preludium c-moll, Fuga g-moll; utwory organowe: preludia (fantazje, toccaty) i fugi, małe preludia i fugi, toccaty, fugi, Passacaglia c-moll, tria, Canzona d-moll, 6 sonat, opracowania chorałowe — partity chorałowe, Orgelbüchlein (ok. 1713–17, 46 utworów), 25 opracowań chorałów w zbiorze J.Ph. Kirnbergera, 21 opracowań chorałów w Clavier-Übung III (1739), 6 chorałów w zbiorze Schublera (ok. 1748–49), Kanonische Veränderungen über „Vom Himmel hoch” (1746–47); dzieła na różne instrumenty — Musikalisches Opfer, Kunst der Fuge (ok. 1745–50).
Wydania: Die Gesamtausgabe der Werke Bachs (t. 1–46, 1851–99 Lipsk, suplement 1932, wydawca Bach-Gesellschaft); wydanie praktyczne (1901–48), wydawca Neue Bach-Gesellschaft; wydanie krytyczne Neue Bach-Ausgabe (Kassel-Basel, od 1954), wydawcy: J.S. Bach-Institut z Getyngi i Bach-Archiv z Lipska.
, ur. 21 III 1685, Eisenach, zm. 28 VII 1750, Lipsk,
