ars moriendi
[łac., ‘sztuka umierania’]:
ars moriendi
Encyklopedia PWN
1) zbiór rozważań, wskazówek i napomnień służących przygotowaniu się człowieka na przyjęcie śmierci; gatunek literatury rel.-moralizatorskiej wyrastający z dawnych tradycji piśmiennictwa chrześc. (św. Ambroży, św. Augustyn, św. Anzelm z Canterbury), bardzo rozpowszechniony w okresie późnego średniowiecza; łączył zazwyczaj wykład zasad wiary, naukę o spowiedzi, wzory zachowania się w godzinie śmierci z rozważaniami ascetyczno-mistycznymi; jedną z pierwszych a.m. był traktat Ars bene moriendi (ok.1408–1410), przypisywany Mateuszowi z Krakowa. Bliski temu gatunkowi jest cenny zabytek literatury staropol. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią.Tekstowi towarzyszył często materiał ilustracyjny, m.in. alegoryczne wyobrażenie walki między wysłannikami nieba i piekła o duszę człowieka; najstarsze ilustracje drzeworytnicze pochodzą z niderlandzkiego ksylografu z ok.1440.
2) ikon. ikonografia a.m. rozwinęła się m.in. w motyw tańca śmierci; często stanowiła samodzielne przedstawienia; motyw był ukazywany w 5 podwójnych, przeciwstawnych sobie treściowo obrazach: namowom złego ducha, budzącym zwątpienie w Boga, przeciwstawiano umocnienie się w wierze za wstawiennictwem Jezusa, Marii i świętych; zwątpieniu zrodzonemu z wyznania grzechów — pociechę przez przypomnienie zwątpienia św. Piotra; niecierpliwości w cierpieniu — przykład męki Jezusa; pysze — pokorę; troskom doczesnym — radość wiecznego zbawienia. Obraz zamykający ukazywał anioła lub Jezusa odpędzającego szatana oraz uniesienie duszy do nieba.
