Ardeny, Ardennes,
masyw górski w południowej Belgii, częściowo we Francji i Luksemburgu;
Ardeny
Encyklopedia PWN
średnia wysokość ok. 400 m, maksymalna 694 m (szczyt Botrange w pasmie Hautes Fagnes); stanowi zachodnie przedłużenie Reńskich Gór Łupkowych. Ardeny należą do hercyńskiej strefy fałdowej Europy; zbudowane z utworów paleozoicznych, wśród których przeważają piaskowcowo-ilasto-węglanowe osady dewonu; obszar Ardenów był silnie deformowany w czasie ruchów kaledońskich i hercyńskich, po których w zapadlisku przedgórskim utworzyły się osady węglonośne górnego karbonu. W wyniku denudacji ma postać falistej wyżyny, obniżającej się z południowego wschodu i wschodu w kierunku północno-zachodnim do ok. 300 m; miejscami wznoszą się odosobnione wzgórza (twardzielce kwarcytowe o wysokości względnej do 100 m); w północnej części rozwinięta rzeźba krasowa; przez zachodnią część płynie przełomem z południa na północ Moza zbierając wody z całego niemal masywu; wschodnia część odwadniana przez małe dopływy Mozeli. Klimat umiarkowany ciepły, morski; roczna suma opadów 1000–1500 mm (maksimum zimą). Naturalną roślinność tworzą lasy dębowo-grabowe, dębowo-brzozowe i bukowe; w dolinach występują lasy z olchą i jesionem; na płaskich wierzchowinach torfowiska wysokie. W obecnym krajobrazie ważną rolę odgrywają pola uprawne, łąki i pastwiska oraz monokultury drzew iglastych; bogactwa mineralne: węgiel kamienny, rudy żelaza; przecięte przez 2 główne linie kolejowe, łączące Luksemburg z miastami Namur i Liège.
Historia. W czasie I wojny światowej w sierpniu 1914 bitwa wojsk francuskich z niemieckimi, które, realizując plan A. Schlieffena, zaatakowały Francję przez Belgię; w wyniku przegranej bitwy Francuzi wycofali się za Marnę; podczas II wojny światowej 1940 przez Ardeny wojska niemieckie uderzyły na Francję, obchodząc od północy linię Maginota; VII 1944–I 1945 w Ardenach toczyły się walki między wojskami niemieckimi (ok. 250 tys. żołnierzy, 900 czołgów, 800 samolotów) i alianckimi (głównie amerykańskimi, 83 tys. żołnierzy, ok. 400 czołgów); Niemcy początkowo przerwali obronę amerykańską (dokonali wyłomu szerokości 100 km i głębokości 80 km), alianci powstrzymali Niemców nad Mozą, po otrzymaniu posiłków przeszli do przeciwuderzenia i zlikwidowali w końcu stycznia 1945 niemiecki wyłom; atak Niemców powstrzymał na kilka tygodni ofensywę aliantów na Niemcy.
