arabska kaligrafia

arabska kaligrafia,

ważny dział sztuki islamu rozwijający się od VII w.;

rozmaite rodzaje i stylizowane formy pisma często występują w ornamentyce, rzemiośle artyst. i architekturze. Wykształciło się kilkanaście duktów pisma kaligraficznego. Do najważniejszych należą: kufi zachodnie (powstał w VIII w. w Al-Kufie), najpopularniejszy dukt, wywarł największy wpływ na k.a.; typowa dla niego jest szerokość liter większa od wysokości, litery przybierają niekiedy kształty kanciaste; od IX w. formy liter stają się bardziej ornamentalne; wykształcony w X w. kufi wschodnie charakteryzuje się kształtniejszymi literami; istnieją rozmaite odmiany kufi: kwadratowe, ornamentalne, splecione, liściaste, zoomorficzne; maghribi [‘zachodni’], dukt wykształcony w zachodniej części świata islamu, o zaokrąglonych zgięciach liter zachodzących często pod linią na litery niższego rzędu; ghubar, dukt o bardzo małych literach, używany do kopiowania Koranu. Sześć duktów zw. sześć piór (arabska al-aklam as-sitta, perskie szasz kalam): sulus (tur. sülüs, perskie sols), stosowany w tytułach, kolofonach, na planszach jako ornament kaligraficzny, powstał w VIII w.; naschi (tur. nesih) rozwijał się od XI w., dukt elegancki, o kształtnych literach (łatwych do pisania i czytania) i równej długości liter nad i pod linią; muhakkak, dukt o literach nieco rozciągniętych horyzontalnie, skierowanych w lewo; rajhani (rihani), podobny do sulus, o delikatniejszych literach; tauki (tur. tevki), dukt o układzie horyzontalnym liter skierowanych w lewo, litery często łączone ze sobą; rika, dukt o literach zaokrąglonych, krótkich, ściśniętych, o układzie horyzontalnym, obecnie stosowany jako pismo odręczne. Divani powstał w XV w. w Turcji, rodzaj duktu kursywnego, litery połączone ze sobą niekonwencjonalnie; istnieje divani ornamentalny i divani dżeli, stosowany gł. do sporządzania dokumentów; w Iranie powstały: taligh [‘wiszący’], dukt ornamentalny, o zaokrąglonych, wydłużonych literach i specjalnych ligaturach; nestaligh, o miękkich, finezyjnie wydłużonych literach, łączonych w sposób nie spotykany wcześniej; szikaste [‘ucięty’], dukt powstały w XVIII w., wprowadzający nie stosowane wcześniej połączenia liter; wyrazy są pisane ukośnie, a litery stawiane gęsto; w XVII w. wypracowano w Turcji styl dżali (tur. dżeli), stosowany z innymi duktami w ornamentyce, charakteryzujący się licznymi upiększeniami i ozdobnikami; gulzar, styl polegający na wypełnianiu bardzo dużych liter duktami mniejszymi lub ornamentem. Zasady dobrych proporcji liter ustalił Ibn Mukla (X w.), doskonalono je w wiekach późniejszych.

Tadeusz Majda