Andrić Ivo

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Andrić Ivo, ur. 9 X 1892, Travnik (Bośnia), zm. 13 III 1975, Belgrad,

prozaik, poeta i eseista, którego twórczość należy do dorobku 3 literatur: chorwackiej, serbskiej i bośniackiej.

Urodził się 9 X 1892 w Travnik (Bośnia). Dzieciństwo spędził w Wiszegradzie nad Driną.Sam pisarz od końca I wojny światowej unikał zdecydowanego samookreślenia narodowego; z pochodzenia był bośniackim Chorwatem. W 1912–14 jako stypendysta chorwackiego towarzystwa kulturalnego Napredak studiował w Zagrzebiu, Wiedniu i Krakowie, studia ukończył 1924 w Grazu, uzyskując tytuł doktora; przed I wojną światową związany ze sprzyjającym Serbii antyaustriackim ruchem młodzieżowym o orientacji jugosłowiańskiej; 1914–15 więziony przez władze austriackie, a następnie poddany rygorowi przymusowego pobytu w Bośni; od 1920 w służbie dyplomatycznej Królestwa SHS, później Jugosławii, m.in. w Watykanie, jako konsul w Bukareszcie, Grazu, Marsylii, jako sekretarz stałej delegacji Jugosławii przy Lidze Narodów i 1939–41 ambasador w Berlinie, gdzie zapoczątkował akcję na rzecz uwolnienia z obozu koncentracyjngo profesorów krakowskich; w czasie II wojny światowej w Belgradzie, z dala od życia publicznego; po 1945 zajmował się zawodowo pisarstwem, uczestnicząc w życiu politycznym i społeczno-kulturalnym Jugosławii; 1961 otrzymał Nagrodę Nobla. Zmarł 13 III 1975 w Belgradzie.

Liryka, nowele i powieści

Od 1911 ogłaszał utwory poetyckie w czasopismach, także w programowej antologii Hrvatska mlada lirika (1914); pierwszymi samodzielnymi książkami Andricia były 2 tomy prozy poetyckiej Ex ponto (1918) i Nemiri (1920) oraz opowiadanie Wędrówki Alii Dzierzeleza (1920); w latach 30., pogłębiając swoje związki z serbskim życiem kulturalnym, Andrić stopniowo zmienił szatę językową z chorwackiej na serbską — pozostał jej wierny do końca życia; najważniejsze jego utwory powstały w czasie II wojny światowej: powieści Most na Drinie (1945, wydanie polskie 1956), Konsulowie ich cesarskich mości (1945, wydanie polskie 1960) i Panna (1945, wydanie polskie 1962); po wojnie Andrić znacznie wzbogacił swój dorobek nowelistyczny (do 3 tomów przedwojennych opowiadań Pripovetke 1924, 1931, 1936 dołączył Nove pripovetke 1948, Lica 1960 oraz dłuższe opowiadanie Opowieść o słoniu wezyra 1948 i Przeklęte podwórze 1954, wydanie polskie 1959); pośmiertnie ukazały się: nieukończona powieść Omer-pasza Latas (1976, wydanie polskie 1983) oraz tom prozy refleksyjnej Przydrożne znaki (1976, wydanie polskie 1986); polskie wybory opowiadań, m.in.: Nowele (1937), Pragnienie (1957), Wakacje na południu (1966). Niemal całą jego twórczość przełożyli na język pol. A. Dukanović, H. Kalita, Z. Stoberski, J. Wierzbicki, H. Zachnatowicz-Szczepańska.

Kronikarz Bośni

Najważniejszy nurt pisarstwa Andricia jest związany z Bośnią; jego nowele i powieści tworzą swego rodzaju beletrystyczną kronikę obejmującą czasy od średniowiecza do I wojny światowej, przedstawioną z epickim dystansem, w której Bośnia jawi się jako kraj cywilizacyjnego zderzenia Orientu i Europy oraz współistnienia kilku wrogich sobie kultur; mroczny świat Bośni jest jednocześnie metaforą o znaczeniu uniwersalnym, wyrażającą tragizm ludzkiej egzystencji; poczuciu absurdalności indywidualnego istnienia towarzyszy w prozie Andricia wiara w trwanie społeczności ludzkiej i wartość jej dziedzictwa kulturowego, zawartego w przekazach słownych i wytworach kultury materialnej.