Andersen Hans Christian

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Andersen

[ạnərsən]

Hans Christian, ur. 2 IV 1805, Odense, zm. 4 VIII 1875, Kopenhaga,

pisarz duński.

Urodził się 2 IV 1805 w Odense. Wzrastał w atmosferze zainteresowania tradycją ludową, usłyszane w dzieciństwie opowieści inscenizował w swoim teatrze lalek; jako 14-letni chłopiec wyjechał do Kopenhagi z zamiarem zostania aktorem lub śpiewakiem. W stolicy zyskał opiekuna w osobie dyrektora teatru królewskiego, J. Collina; dzięki staraniom protektorów Andersen otrzymał stypendium królewskie na podróż do Włoch 1833–34; dalsze podróże odbył po Niemczech, Francji, był też w Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Grecji, Turcji i Szwecji. Zmarł 4 VIII 1875 w Kopenhadze.

Proza powieściowa

Twórczość Andersena przypada na okres rozkwitu romantyzmu duńskiego i mieści się w nurcie zwanym poetyckim realizmem. Pierwsze utwory Andersena, drukowane w prasie, zostały chłodno przyjęte przez krytykę duńską; uwagę zwróciła dopiero jego pierwsza publikacja książkowa, fantastyczny opis wędrówki po Kopenhadze Fodreise fra Holmens Canal til Østpynten af Amager [‘wędrówka od kanału Holmen do wschodniego skraju Amager’] (1829), w której widać wpływ lektury utworów niemieckiego romantyka, E.T.A. Hoffmanna. W 1835 ukazała się powieść z motywami autobiograficznymi Improwizator (1835, wydanie polskie 1857) — historia życia utalentowanego dziecka z nizin społecznych; w akcję powieści są wplecione opisy podróży po Włoszech. Powieść O.T. (1836), której bohaterem jest Otto Thostrup, urodzony w więzieniu w Odense, zawiera elementy autobiografii Andersena. W jeszcze większym stopniu na życiu autora jest oparta powieść Tylko grajek (1837, wydanie polskie 1858). Książka ta spotkała się w Danii z kontrowersyjnym przyjęciem, m.in. stała się obiektem ironicznego ataku ze strony S.A. Kierkegaarda.

Bajkopisarstwo

W latach 30. XIX w. Andersen zaczął publikować baśnie, w istocie przeznaczone dla dzieci; początkowo nie przywiązywał do nich wielkiej wagi, uważając się głównie za powieściopisarza. Pierwszy zbiór Eventyr fortalte for børn [‘baśnie opowiedziane dzieciom’] ukazał się 1835, następne — Nye eventyr [‘nowe baśnie’] (1843–48) oraz Nye eventyr og historier [‘nowe baśnie i opowieści’] (1858–72). Andersen napisał ok. 150 baśni, które można podzielić wg motywów na 4 grupy: oparte na motywach ludowych (Księżniczka na ziarenku grochu, Krzesiwo, Nowe szaty króla), na mitologii skandynawskiej (Wielki wąż morski), wzorowane na źródłach obcych, np. orientalnych (Latający kufer, Słowik) i będące wytworem fantazji autora (Brzydkie kaczątko, Królowa śniegu). Punktem wyjścia baśni Andersena jest szara rzeczywistość, fantazja autora dodaje jej uroku i niezwykłości; za tą niezwykłością kryje się także ciepła, przyjazna człowiekowi filozofia życia Andersena, w której optymizm miesza się z melancholią. Ważnym elementem baśni jest też prosta, niekiedy ironiczna stylistyka o zabarwieniu gawędziarskim. Tworząc baśnie, Andersen nie zarzucił pisania powieści i dzienników podróży. W 1840 powstała i została wydana Książka z obrazkami bez obrazków (wydanie polskie 1907) — opis wędrówki księżyca po świecie. W 1842 Andersen opublikował książkę podróżniczą Bazar poety (wydanie polskie 1875), przynoszącą opis pobytu pisarza w Niemczech, Włoszech, Grecji i Turcji. Wśród dalszych powieści na uwagę zasługuje ostatnia, Piotr szczęściarz (1870, wydanie polskie 1972), której bohater — biedne dziecko, zostaje sławnym kompozytorem i śpiewakiem, stając się rzeczywistym dzieckiem szczęścia. Andersen jest także autorem wierszy o tematyce przyrodniczej, sztuk teatralnych oraz libretta. Klamrę spinającą całość twórczości Andersena stanowi jego powieść autobiograficzna Mit livs eventyr [‘baśń mego życia’] (1855), pomyślana jako wstęp do zbiorowego wydania pism. Hans Christian Andersen należy do najsławniejszych pisarzy duńskich; jego baśnie tłumaczono na prawie wszystkie języki świata. Pierwszy polski przekład baśni Andersena Bajki i opowiadania pochodzi z 1892; najpełniejsze wydanie późniejsze: Zbiorowe wydanie baśni Andersena (t. 1–6 1931, tłumaczenie S. Beylin i S. Sawicki), Baśnie (1950, tłumaczenie S. Beylin, ilustracje J.M. Szancer), Baśnie (t. 1–3 1956, tłumaczenie S. Beylin, S. Sawicki, J. Iwaszkiewicz), Baśnie (t. 1–3 1975, tłumaczenie S. Beylin, J. Iwaszkiewicz, ilustracje J. Stanny, A. Strumiłło, J. Jaworowski).

Bibliografia

Samlede skrifter, vol. 1–15, København 1876–80.

Andersen Jan Christian, Brzydkie kaczątko, karta tytułowa wydania z 1850

Odense, dom J.Ch. Andersena (Dania)

Kopenhaga, pomnik Hansa Christiana Andersena

Szancer Jan Marcin, Brzydkie kaczątko, ilustracja do baśni J.Ch. Andersena, 1957

Szancer Jan Marcin, Calineczka, ilustracja do baśni J.Ch. Andersena