Adorno Theodor
 
Encyklopedia PWN
Adorno Theodor W. Wymowa, właśc. Theodor Ludwig Wiesengrund, ur. 11 IX 1903, Frankfurt n. Menem, zm. 6 VIII 1969, Visp (Szwajcaria),
niemiecki filozof, socjolog, muzykolog.
Kalendarium
Urodził się 11 IX 1903 we Frankfurcie nad Menem w bogatej rodzinie frankfurckiej, w której przywiązywano ogromne znaczenie do wykształcenia.
Życie filozofa
Ojciec był niemieckim Żydem, matka francuską śpiewaczką. W latach 1921–24 Adorno studiował filozofię na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. Doktoryzował się pracą o E. Husserlu. W 1924 wyjechał do Wiednia z zamiarem zostania kompozytorem i pianistą. Studiował u A. Berga, ucznia A. Schönberga. Wraz z mistrzem słuchał wtedy wykładów K. Krausa. W tym okresie debiutował recenzjami muzycznymi. Po powrocie do Frankfurtu habilitował się 1930 z filozofii pracą na temat S. Kierkegaarda. W latach 1928–33 współpracował z Institut für Sozialforschung (wraz z M. Horkheimerem, H. Marcusem, E. Frommem; 1938 został jego członkiem). W latach 1934–49 przebywał na emigracji, początkowo w Wielkiej Brytanii, od 1938 w USA. Uczestniczył 1944–49 w badaniach prowadzonych przez Institut for Social Research (emigracyjna kontynuacja Institut für Sozialforschung) w Nowym Jorku, których rezultatem było The Authoritarian Personality (1950) — słynne studium o uprzedzeniach i o związku między ufnością wobec autorytetów a faszyzmem — jedna z klasycznych prac psychologii społecznej, która utorowała drogę zwłaszcza dalszym badaniom nad antysemityzmem i źródłami faszyzmu (autorytarna osobowość). Związany ze szkołą frankfurcką, był najbliższym współpracownikiem Horkheimera (razem napisali Dialektykę oświecenia 1947, wydanie polskie 1994), od 1949 jego zastępcą, a od 1959 następcą na stanowisku dyrektora Institut für Sozialforschung ponownie we Frankfurcie nad Menem. Od 1949 profesor uniwersytetu we Frankfurcie nad Menem. Po konflikcie ze studentami uniwersytetu we Frankfurcie, uczestniczącymi w ówczesnym ruchu kontestacyjnym (1968), zaprzestał działalności dydaktycznej i przeniósł się do Szwajcarii, gdzie kontynuował pracę nad Teorią estetyczną (1970, wydanie polskie 1994). Zmarł 6 VIII 1969 w Visp (Szwajcaria).
Inne ważne dzieła to: Dialektyka negatywna (1966, wydanie polskie 1986), Minima Moralia (1951, wydanie polskie 1999), Prismen (1955), Zur Metakritik der Erkenntnistheorie (1956), Einleitung in die Musiksoziologie (1962), Sztuka i sztuki. Wybór esejów (polski wybór 1990).
Poglądy filozofa
Pisał dużo i na ogół niejasno, co było w części rezultatem niechęci do pozytywistycznego scjentyzmu i świadomego dążenia do zmiany panującej formy dyskursu filozoficznego. Filozofii Adorna nie można przyporządkować do żadnego kierunku. Przede wszystkim był radykalnym krytykiem pozytywizmu oraz współczesnego społeczeństwa i jego kultury. Ze względu na pewne cechy pisarstwa bywa uważany za prekursora postmodernizmu. Wraz z Horkheimerem w Dialektyce oświecenia dokonał gruntownej krytyki tzw. rozumu instrumentalnego. Krytyka ta była reakcją na wydarzenia II wojny światowej i próbą zrozumienia zbrodni tego okresu. Rozum instrumentalny to rozum zajmujący się tylko środkami do celu, narzędziami, instrumentami, ignorujący natomiast cele i wartości ludzkiego postępowania. Rozum instrumentalny zatriumfował we wspartych technologią i naukową organizacją zbrodniach tamtego okresu. Pewną kontynuacją i rozwinięciem poglądów zawartych w Dialektyce oświecenia jest Dialektyka negatywna. W dziele tym Adorno przeciwstawia się zarówno myśleniu ignorującemu niepowtarzalność rzeczy, jak i społeczeństwu nieuwzględniającemu unikatowego charakteru każdej jednostki. Adorno postuluje myślenie dialektyczne, które nie neguje szczegółowości rzeczy, ale i nie ucieka od używania pojęć. Krytykuje jako iluzoryczne wszystkie próby myślenia systemowego szukającego pierwszych, niepodważalnych zasad, również wszelkie sprowadzanie wielości niepowtarzalnych rzeczy do jednej ogólnej zasady.
Inspiracje Thomasa Manna
Zainteresowania muzyką znalazły wyraz w pracach socjologiczno-filozoficznych analizujących współczesne tendencje w muzyce, m.in. w zawierającej afirmację atonalności i dodekafonii Filozofii nowej muzyki (1949, wydanie polskie 1974). Ta bardzo specjalistyczna praca byłaby znana tylko wąskiemu gronu zainteresowanych, gdyby nie to, że inspirował się nią Mann podczas pracy nad jedną z najsłynniejszych powieści XX wieku Doktor Faustus. Mann i Adorno pozostawali ze sobą w kontakcie i często się spotykali podczas pobytu w Los Angeles w 1. połowie lat 40. Obydwaj byli politycznymi emigrantami. Mann czytał niektóre fragmenty swej nowej powieści i uwzględniał uwagi Adorna, zwłaszcza odnoszące się do problematyki muzycznej. Lektura rękopisu Filozofii nowej muzyki ułatwiła Mannowi przedstawienie sylwetki demonicznego kompozytora będącego bohaterem powieści. Jak pisze Mann w Jak powstał Doktor Faustus?: „Przedstawienie muzyki seryjnej. (...) jak również niektórych uwag na temat późnych utworów Beethovena (...) duchowej zależności, jaką śmierć ustanawia pomiędzy geniuszem a konwencją (...) oparte są całkowicie na uwagach Adorna. (...) W poetyckich tekstach [zawartych w powieści] wyryłem jako ukryty przejaw wdzięczności, słowo »Wiesengrund« — nazwisko ojca Adorna”.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia