Niemcy. Warunki naturalne
państwo związkowe w środkowej Europie, nad Morzem Bałtyckim i Morzem Północnym
Niemcy. Warunki naturalne
Encyklopedia PWN
Ukształtowanie powierzchni. W granicach Niemiec znajdują się 3 duże regiony fizycznogeogr. Europy: Nizina Niemiecka, Średniogórze Niemieckie i strefa alpejska (Wyżyna Bawarska i Alpy). Północne Niemcy zajmuje Nizina Niemiecka, pokryta głównie osadami polodowcowymi, rzecznymi, lessowymi (na południu) i morskimi (wybrzeże Morza Północnego); północno-wschodnia część niziny, objęta zlodowaceniem bałtyckim, ma rzeźbę młodoglacjalną; na pojezierzach: Szlezwicko-Holsztyńskim, Meklemburskim i w Brandenburgii występują ciągi moren czołowych (wysokość do 179 m, Helpter), piaszczyste równiny sandrowe, jeziora polodowcowe oraz szerokie pradoliny (Toruńsko-Eberswaldzka, Warszawsko-Berlińska), dochodzące przy ujściach Łaby i Wezery do Morza Północnego; w zachodniej i południowej części Niziny Niemieckiej (objętej starszym zlodowaceniem) rzeźba staroglacjalna; występują tu płaskie, zabagnione równiny, miejscami wysoczyzny morenowe (wzgórza Fläming, 201 m), na polach sandrowych i w pradolinach (Wrocławsko-Magdeburska) — wydmy; na południu osady polodowcowe pokrywa cienka (1–3 m) warstwa lessów (okolice Kolonii, Magdeburga, Lipska). Wybrzeże Morza Bałtyckiego płaskie, piaszczyste, z głęboko wciętymi zatokami, mierzejami, półwyspami i przybrzeżnymi wyspami (największe: Rugia, Uznam, Fehmarn); na Rugii wzniesienia kredowe (do 161 m) i urwisty brzeg klifowy. Wybrzeże Morza Północnego nizinne, częściowo zabagnione lub piaszczyste z wałami wydmowymi; wzdłuż wybrzeża ciąg Wysp Fryzyjskich (dawne mierzeje), oddzielonych od lądu płytkim Morzem Wattowym.
Około połowy terytorium Niemiec zajmuje wyżynno-górzysty obszar Średniogórza Niemieckiego, strefa starych gór hercyńskich i obniżeń mezozoicznych; obejmuje liczne zrębowe, silnie zdyslokowane masywy górskie, zbudowane głównie ze skał krystalicznych (granity, gnejsy, łupki), wulkanicznych i osadowych; najbardziej wysunięty na północ granitowy zrąb gór Harz (Brocken, 1142 m) graniczy od południa z zapadliskową Kotliną Turyńską; północno-zachodnią część Średniogórza Niemieckiego tworzą Reńskie Góry Łupkowe (tzw. Masyw Dolnoreński), rozcięte przełomową doliną Renu; w ich skład wchodzą na lewym brzegu Renu góry: Eifel, Hünsruck, na prawym — Sauerland, Rothaar, Westerwald i najwyższe Taunus (Grosser Feldberg, 880 m); wschodnie obrzeżenie Reńskich Gór Łupkowych stanowią bazaltowe góry Vogelsberg i Rhön (do 950 m); dalej w kierunku wschodnim ciągnie się Las Turyński, Las Frankoński i Smreczany (do 1053 m); wzdłuż północnej granicy z Czechami wznoszą się Rudawy (Fichtelberg, 1214 m) i Góry Łużyckie, rozdzielone głębokim przełomem Łaby (Saska Szwajcaria). Południowo-zachodnią część Średniogórza Niemieckiego stanowi rozległy Masyw Górnoreński, zbudowany z gnejsów i granitów, rozcięty rowem tektonicznym Niziny Górnoreńskiej (wysokość do 200 m); najsilniej wypiętrzoną część masywu tworzy krystaliczny zrąb Schwarzwaldu, z najwyższym wzniesieniem Średniogórza Niemieckiego — Feldberg, 1493 m; w kierunku wschodnim Masyw Górnoreński opada ku wyżynnej krainie zwanej Progami Szwabsko-Frankońskimi, ograniczonej wapiennymi krawędziami Wyżyny Szwabskiej i Wyżyny Frankońskiej.
Południowo-wschodnią część Niemiec zajmuje rozległa Wyżyna Bawarska (alpejskie zapadlisko przedgórskie), pokryta na północy osadami rzecznymi Dunaju i jego dopływów, na południu — osadami polodowcowymi plejstoceńskich lodowców alpejskich; od północnego wschodu wyżynę otaczają zrębowe góry Masywu Czeskiego (m.in. Las Czeski, Las Bawarski), od południa — Alpy. W granicach Niemiec znajdują się pasma Alp Algawskich, Alp Bawarskich (Zugspitze, 2963 m — najwyższy szczyt Niemiec) i Alp Salzburskich; charakterystyczne strome stoki górskie i głębokie doliny.
Klimat. Klimat umiarkowany ciepły, na wybrzeżach i w północno-zachodniej części kraju pod przeważającym wpływem morskich mas powietrza, na pozostałym obszarze pośredni między morskima kontynentalnym; zimy łagodne, z odwilżami (na wybrzeżach częste mgły), lata ciepłe; średnia temperatura w styczniu od 1°C na zachodzie do –3°C, –5°C na Wyżynie Bawarskiej i w górach, w lipcu od 17°C na wybrzeżu do 21°C na Nizinie Górnoreńskiej, w górach chłodniej (w Alpach poniżej 11°C); opady najczęściej związane z frontami atmosferycznymi, największe na zachodnich stokach gór — do 1000–1400 mm rocznie (w Alpach do 2000 mm), najmniejsze — 600–800 mm, na nizinach (na osłoniętej Nizinie Górnoreńskiej miejscami poniżej 500 mm); maksimum opadów w okresie lata i wczesnej jesieni; przeważające wiatry zachodnie i południowo-zachodnie; na Wyżynie Bawarskiej w miesiącach wiosennych i jesiennych wieją ciepłe i suche feny.
Wody. Północna i środkowa część terytorium Niemiec należy do zlewiska Morza Północnego i Morza Bałtyckiego, południowa — do zlewiska Morza Czarnego; do Morza Północnego uchodzą 2 najdłuższe rzeki Niemiec — Ren z Menem (długość Renu w granicach Niemiec 867 km) i Łaba (długość w granicach Niemiec 752 km), ponadto Wezera i Ems; do Morza Bałtyckiego spływają krótkie rzeki i graniczna Odra (wyznacza granicę z Polską na długości 162 km); południową część kraju odwadnia Dunaj z dopływami Inn, Izara (długość Dunaju w granicach Niemiec 647 km), uchodzący do Morza Czarnego; dorzecza głównych rzek są połączone kanałami (łączna długość 2029 km); system kanałów na Nizinie Niemieckiej (Dortmund–Ems, Śródlądowy, Odra–Hawela, Odra–Sprewa) połączył dorzecza Renu, Wezery, Łaby i Odry; otwarty 1992 Kanał Ren–Men–Dunaj łączy zlewiska Morza Północnego i Morza Czarnego. Jeziora występują najliczniej na pojezierzach wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego (największe: Müritz, Schwerin) oraz na przedgórzu alpejskim i w Alpach (największe: Jezioro Bodeńskie, Chiem).
Naturalna szata roślinna została w znacznym stopniu zniszczona, jej miejsce zajęły uprawy rolne i sztuczne drzewostany (na nizinach monokultury sosny, w górach — świerka); lasy zajmują 29% powierzchni kraju; w zachodniej części Niziny Niemieckiej zachowały się lasy brzozowo-dębowe i wrzosowiska, na pojezierzach, wyżynach i w niższych piętrach gór — kompleksy lasów bukowych, mieszanych (głównie dębowo-sosnowych) i sosnowych; w wyższych piętrach gór (zwłaszcza w Schwarzwaldzie, Harzu, Rudawach, Lesie Turyńskim) występują lasy świerkowe; w Alpach piętrowy układ roślinności: do wysokości ok. 1500 m lasy bukowo-jodłowe, wyżej — świerkowe (1500–1700 m), kosodrzewina (1700–1900 m) i hale.
Świat zwierzęcy typowy dla środkowej Europy, spośród większych ssaków są rozpowszechnione jelenie, sarny i dziki, w Alpach — kozice i świstaki. Znaczna część powierzchni Niemiec znajduje się pod ochroną; liczne rezerwaty przyrody i parki narodowe, największy — Pustać Lüneburska (20 tysięcy ha).
Gleby. W północnej części kraju przeważają mało żyzne gleby bielicowe i płowe (wytworzone na osadach polodowcowych) oraz bagienne; na wybrzeżu Morza Północnego — marsze. Na pozostałym obszarze występują głównie gleby brunatne, najżyźniejsze w południowej części Nizinie Niemieckiej (wytworzone na lessach) i Średniogórzu Niemieckim, gdzie oprócz gleb brunatnych są duże kompleksy rędzin węglanowych; w górach słabo wykształcone gleby inicjalne.
Duże zanieczyszczenie środowiska w regionach najbardziej uprzemysłowionych, zwłaszcza w Zagłębiu Ruhry i na obszarze zagłębi węgla brunatnego we wschodniej części Niemiec; na terytorium całego kraju występuje zjawisko obumierania i uszkodzenia lasów, związane z dużą emisją szkodliwych gazów (zwłaszcza dwutlenku siarki SO2) i pyłów. Obszary chronione obejmują 518 obiektów o łącznej powierzchni 9,4 mln ha, w tym 14 parków narodowych.
