Egipt. Historia

Egipt. Historia.

Wzdłuż Nilu, w dolnym biegu (Górny Egipt) i u ujścia rzeki (Dolny Egipt), ukształtowała się w IV tysiącleciu p.n.e. jedna z najważniejszych cywilizacji starożytnego świata. Przez ponad 3000 lat Egiptem rządziło do podboju rzymskiego w I w. p.n.e. 30 dynastii. Dzieje kraju faraonów zostały podzielone przez historyków na: Okres Przeddynastyczny (IV tysiąclecie p.n.e.) — połączenie drobnych księstw w 2 państwa: Górny Egipt i Dolny Egipt, zjednoczone przez Menesa; Stare Państwo (XXVIII–XXII w. p.n.e.) — król o władzy absolutnej, ugruntowanie potęgi państwa, rozwój nauki, sztuki i literatury (hieroglify); Średnie Państwo (XXI–XVIII w. p.n.e.) — rozwój rzemiosła (metalurgia) i handlu; osłabienie państwa i podbój Egiptu przez Hyksosów (ok. 1650 p.n.e.); Nowe Państwo (XVI–X w. p.n.e.) — ponowne zjednoczenie Egiptu i szczytowy okres potęgi, zwłaszcza za Ramzesydów, wprowadzenie armii stałej; od XII w. upadek; liczne wojny osłabiające kraj; Epoka Późna (X w.–332 p.n.e.) — rządy dynastii obcych (m.in. asyryjskiej i perskiej), upadek polityczny, podbój przez Aleksandra III Wielkiego; Okres Ptolemejski (332–30 r. p.n.e.) — hellenistyczny, kiedy to stołeczna Aleksandria stała się głównym ośrodkiem nauki i literatury. W 30 r. p.n.e. August pokonał ostatnią z władczyń egipskich, Kleopatrę VII i wcielił jej państwo jako prowincję cesarską do imperium rzymskiego. Po 395 schrystianizowany Egipt znalazł się w granicach cesarstwa wschodniorzymskiego, następnie Bizancjum.

W 639–41 podbity przez Arabów, został prowincją kalifatu zarządzaną przez emira. Chrześcijańska ludność Egiptu (Koptowie), niechętna panowaniu Bizancjum, nie stawiała oporu najeźdźcom i w ciągu następnych wieków uległa w większości arabizacji i islamizacji. Pozostając formalnie pod zwierzchnictwem kalifów umajjadzkich, następnie abbasydzkich, Egipt faktycznie był niezależny pod rządami namiestników kalifa — Tulunidów (868–905) i Ichszydydów (935–69). W 969 został podbity przez szyicką dynastię Fatymidów, która stworzyła odrębny kalifat. Pod jej do 1171 Egipt przeżywał okres wspaniałego rozwoju gospodarczego i kulturalnego. (nowa stolica w Kairze). Za rządów sunnickich Ajjubidów (1171–1250) Egipt utrzymał gospodarczą i kulturalną pozycję w świecie muzułmańskim W 1250 rządy przejęły 2 dynastie Mameluków. W 1517 Egipt został podbity przez Turków, stając się prowincją imperium osmańskiego. Pozostał jednak pod zarządem mameluckiej oligarchii zobowiązanej jedynie do płacenia daniny sułtanowi. Rozpoczął się okres gospodarczego i kulturalnego upadku Egiptu.

Od połowy XVIII w. Egipt stał się obiektem zainteresowania i rywalizacji Francji i Wielkiej Brytanii. W 1798 nastąpiła inwazja wojsk Napoleona I na Egipt i ich kapitulacja wobec połączonych sił brytyjsko-tureckich (1801). Władcą Egiptu (uznanym przez sułtana za namiestnika) został Muhammad Ali, który kazał zgładzić mameluckich możnowładców. Przeprowadził liczne reformy na wzór europejski. Armia egipska (po zdobyciu Sudanu, Syrii, Płw. Arabskiego) zagroziła władzy sułtana. W 1839–41 toczyła się wojna egipsko-turecka. Po interwencji mocarstw europejskich po stronie Turcji, Muhammad Ali musiał ograniczyć swoje państwo do Egiptu i Sudanu. W 1841 otrzymał jednak od sułtana dziedziczny tytuł wicekróla. W tym czasie rywalizacja brytyjsko-francuska przeniosła się na pole gospodarcze. Wielka Brytania otrzymała koncesję na budowę linii kolejowej Kair–Suez, Francja — Kanału Sueskiego, którego budowę zakończono 1869 za Isma’ila Paszy (od 1867 noszącego dziedziczny tytuł chedywa). W 1876 ustanowiono międzynarodową kontrolę nad finansami Egiptu, który nie był w stanie spłacić pożyczek zaciągniętych na budowę Kanału i rozwój gospodarczy (1875 chedyw odsprzedał Wielkiej Brytanii należący do niego kontrolny pakiet akcji Kanału). W 1881 wybuchło narodowe powstanie Urabiego Paszy przeciwko europejskim rządom, 1882 stłumione przez wojska brytyjskim (Francja wycofała się), które rozpoczęły okupację Egiptu. W 1899 zawarto traktat o ustanowieniu Sudanu brytyjsko-egipskim kondominium. Od 1914 Egipt stał się oficjalnym protektoratem brytyjskim.

Od początku XX w. formował się ruch nacjonalistyczny i powstawały egipskie partie polityczne, z których największe wpływy zdobyła partia Wafd, założona przez S. Zaghlula Paszę. W 1918 zażądał on przyznania Egiptowi pełnej niepodległości. W 1922 Wielka Brytania jednostronnie proklamowała zniesienie protektoratu i przyznanie Egiptowi formalnej niepodległości. Sułtan Fu’ad I przyjął tytuł króla, Brytyjczycy zastrzegli sobie jednak m.in. prawo do kontrolowania Kanału Sueskiego, polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz obrony Egiptu (co wiązało się z pozostaniem wojsk brytyjskich). Od 1923, mimo uchwalenia konstytucji (Egipt dziedziczną monarchią konstytucyjną z parlamentem), nastał okres walki politycznej między rządem brytyjskim, królem Fu'adem I i partią Wafd, żądającą bezwarunkowej niepodległości. W 1926 Egipt został członkiem Ligi Narodów; 1936 podpisano traktat kończący formalnie brytyjską okupację wojskową, lecz zezwalający na utrzymanie baz i kontyngentu żołnierzy w strefie Kanału.

W czasie II wojny światowej Egipt, pod naciskiem Wielkiej Brytanii, stał się bazą wojsk alianckich (chociaż dopiero 1945 przystąpił do wojny). Został członkiem-założycielem ONZ i Ligi Państw Arabskich (LPA, z siedzibą w Kairze). W 1948–49 wziął udział w I wojnie arabsko-izraelskiej, po której zajął Okręg Gazy. Następne lata nastąpiły wzrost niepokojów wewnętrznych. W 1952 wojsk. zamach stanu dokonany przez Wolnych Oficerów; zdetronizowano Faruka I, premierem wojsk. rządu, a następnie (po zniesieniu monarchii i proklamowaniu republiki 1953) pierwszym prezydentem został gen. M. Nadżib (Nagib); 1954 władzę przejął pułkownik G.A. Naser, który został premierem i 1956 (nowa konstytucja) także prezydentem. Ogłoszona 1956 nacjonalizacja Kanału spowodowała nieudana akcję militarną brytyjsko-francusko-izraelską, powstrzymana na skutek nacisków USA i ZSRR. W 1958 zawarto krótkotrwałą unię z Syrią (Zjednoczona Republika Arabska, ZRA). Już 1961 Syria wystąpiła z ZRA (Egipt zatrzymał tę nazwę do 1971). Od pocz. lat 60. wprowadzano program reform pod hasłem budowy państwa dobrobytu oraz „socjalistycznego, demokratycznego i spółdzielczego” społeczeństwa (reforma rolna, nacjonalizacje, budowa Hydrowęzła Asuańskiego) i system jednopartyjny. Naser współtworzył ruch państw niezaangażowanych i dążył do przewodzenia światu arabskiemu. Ścisłym związkom z krajami komunistycznymi (ogromna pomoc finansowa i militarna ZSRR), towarzyszyło zrywanie więzi z krajami Zachodu.

W 1967 atak wojsk izraelskich na sąsiednie państwa arabskie (bezpośrednią przyczyną ataku była decyzja prez. Nasera zamknięcia zatoki Akaba dla żeglugi izraelskiej) doprowadził do klęski wojsk Egiptu i utraty Synaju i Okręgu Gazy. Po śmierci Nasera (1970) prezydentem Egiptu został A. As-Sadat, który do 1974 kontynuował politykę Nasera. W X 1973 atak wojsk egipsko-syryjskich. na pozycje Izraela mimo załamania się w 2. fazie wojny, przyniósł wycofanie się Izraela znad Kanału Sueskiego. W 1976 nastąpiło wprowadzenie systemu wielopartyjnego i zwrot w egipskiej polityce zagranicznej — wypowiedzenie układu z ZSRR, ścisła współpraca z USA i arab. państwami naftowej. W 1977–78 Egipt prowadził w Camp David (USA) rokowania pokojowe z Izraelem i 1979 zawarł z nim traktat pokojowy przy dezaprobacie prawie wszystkich państw arabskich (doszło m.in. do zawieszenia jego członkostwa w LPA do 1989). Egipt odzyskał Synaj i 1980 nawiązał stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Po śmierci (w wyniku zamachu) As-Sadata, 1981 prezydentem został M.H. Mubarak, który doprowadził do poprawy stosunków z innymi krajami arabskimi i normalizacji stosunków z ZSRR. Niepokoje spowodowane trudną sytuacją ekonomiczną i wzrastającą aktywnością muzułmańskich fundamentalistów stały się przyczyną przedłużenia stanu wyjątkowego wprowadzonego po zamachu na prez. As-Sadata. W polityce zagranicznej Egipt konsekwentnie zabiegał o doprowadzenie do wielostronnych rozmów pokojowych izraelsko-arabskich i rozwiązania problemu Palestyńczyków. W 1990, po agresji Iraku na Kuwejt, Egipt był zaangażowany w mediacje pokojowe, gdy one zawiodły — oddziały egipskie wzięły udział w wojnie przeciwko Irakowi. W latach 90. nasiliły się tendencje fundamentalistyczne, zamachy na Europejczyków, m.in. w Kairze i Luksorze. W kolejnych wyborach 1993, 1999 i 2005 zwyciężył Mubarak, w parlamencie jednak wzrasta siła partii muzułmańskich; W 2011 Mubarak ustąpił pod wpływem protestów społ., do czasu przeprowadzenia nowych wyborów władzę objęła Najwyższa Rada Wojskowa; 2012 po wyborach prezydenckich i parlamentarnych rządy cywilne (prez. M. Mursi); dominacja partii związanych z islamistycznym Bractwem Muzułmańskim; 2013 wojskowy zamach stanu, prez. A. As-Sisi.