Saksonia
 
Encyklopedia PWN
Saksonia, Sachsen Wymowa,
kraj związkowy (od 1990) we wschodniej części Niemiec, graniczy z Polską i Czechami;
4,1 mln mieszkańców (2018); powierzchnia 18,4 tysięcy km2; stolica Drezno, inne główne miasta: Lipsk, Chemnitz, Zwickau, Görlitz. Większa część powierzchni jest wyżynno-górzysta, leży w obrębie Średniogórza Niemieckiego; na południu, wzdłuż granicy z Czechami, ciągną się Rudawy (Fichtelberg, 1214 m) i Góry Łużyckie, rozdzielone głębokim przełomem Łaby (Saska Szwajcaria); w północnej części nizina staroglacjalna (południowy skraj Niziny Niemieckiej) pokryta miejscami cienką warstwą lessów (zwłaszcza okolice Lipska); klimat umiarkowany ciepły, przejściowy; opady roczne do 1000 mm (w górach); główne rzeki: Łaba z Muldą, Sprewa, Biała Elstera; na granicy z Polską — Nysa Łużycka; lasy (sosna, dąb, buk) silnie zdegradowane w wyniku bardzo dużej emisji dwutlenku siarki.
Kraj gęsto zaludniony (ponad 230 mieszkańców na km2), o wysokim stopniu urbanizacji; we wschodniej części, na Łużycach, mniejszość narodowa — Łużyczanie. Rozwinięty głównie przemysł ciężki; odkrywkowe kopalnie węgla brunatnego (jedne z największych w Europie) w zagłębiach Saskim (okolice Lipska) i Łużyckim (koło Görlitz); obok kopalń elektrownie opalane węglem brunatnym, brykietownie, koksownie, zakłady chemiczne przeróbki węgla (m.in. w Böhlen koło Lipska); ponadto przemysł maszynowy (Drezno, Lipsk, Chemnitz), metalurgiczny, środków transportu (tabor kolejowy w Görlitz), elektrotechniczny i elektroniczny (Drezno, Chemnitz), precyzyjny (Drezno), włókienniczy, porcelanowy (Miśnia), poligraficzny (Lipsk); w Rudawach chałupniczy wyrób zabawek i instrumentów muzycznych. W części nizinnej intensywna uprawa pszenicy, buraków cukrowych, warzyw, na pozostałym obszarze większe znaczenie ma hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu; w dolinie Łaby winnice. Gęsta sieć kolejowa i drogowa; połączenia komunikacyjne z Polską i Czechami; na Łabie żegluga śródlądowa. Rozwinięta turystyka, Rudawy (z licznymi uzdrowiskami i ośrodkami wczasowymi) i Saska Szwajcaria należą do najliczniej odwiedzanych regionów turystycznych Niemiec; ośrodkami turystycznymi o międzynarodowym znaczeniu są Drezno i Lipsk. Koncentracja przemysłu ciężkiego w zagłębiach węglowych jest przyczyną silnego zagrożenia ekologicznego, zwłaszcza w północnej części Saksonii.
Historia. Zalążkiem Saksonii jako państwa była Marchia Miśnieńska, nadana 1089 Wettinom, którzy 1264 opanowali Turyngię, 1423 uzyskali elektorat saski z księstwem sasko-wittenberskim; odtąd nazwa Saksonia objęła całość ich posiadłości; 1485 podział władztwa między linię ernestyńską (elektorat, większa część Turyngii) i albertyńską (Miśnia, północna Turyngia); 1547, po wojnie szmalkaldzkiej, elektorat (z Wittenbergą) przeniesiono na linię albertyńską; 1635 przyłączono do Saksonii Łużyce; 1697–1763 unia personalna z Polską; rozkwit gospodarczy i kulturalny na przełomie XVII i XVIII w. (rozbudowa Drezna, założenie wytwórni porcelany w Miśni); znacznie zniszczona w czasie wojen XVII i XVIII w.; sojuszniczka Prus, po ich klęsce pod Jeną (1806) przeszła do obozu napoleońskiego, a elektor uzyskał tytuł królewski (od 1807 też księcia warszawskiego); kongres wiedeński 1815 pozbawił Saksonię połowy ziem (m.in. większej części Łużyc, Merseburga, Naumburga, Wittenbergi), które 1816 weszły w skład pruskiej prowincji Saksonii; 1831 królestwo Saksonii otrzymało konstytucję, od 1833 w Niemieckim Związku Celnym; podczas Wiosny Ludów teren walk rewolucyjnych (drezdeńskie powstanie 1849); 1866 Saksonia poparła Austrię, po jej klęsce była zmuszona przystąpić do Związku Północnoniemieckiego; od 1871 w cesarstwie niemieckim; szybki rozwój przemysłu w XIX/XX w. Od 1945 w sowieckiej strefie okupacyjnej, od 1947 kraj (1952 podzielony na okręgi) w granicach NRD; od 1990 kraj związkowy w zjednoczonych Niemczech.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Łaba, przełom w Rathen (Saska Szwajcaria, Niemcy) fot. Glob 4/M. Kowalski
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia