Konstantyn I Wielki

fot. J. Kąkol/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Konstantyn I Wielki, Flavius Valerius Constantinus, ur. ok. 282, zm. 22 V 337,

wódz i cesarz rzymski, reformator państwa.

Urodził się ok. 282. Był synem św. Heleny i cesarza Konstancjusza I Chlorusa, zmarłego w Brytanii w czasie zwycięskiej wyprawy przeciw Piktom, w której również brał udział. Po śmierci ojca, wbrew systemowi tetrarchii, został 306 obwołany przez wojsko cesarzem Zachodu. Wybór ten uznał drugi august, Galeriusz, nadając Konstantynowi rangę cezara i władzę w Galii i Brytanii.

Zjednoczenie Cesarstwa Rzymskiego

W latach 307–308 był sojusznikiem Maksymiana i Maksencjusza, ożenił się z córką Maksymiana, Faustą, ale stracił teścia, gdy ten, wygnany z Italii przez syna, wszczął bunt przeciw zięciowi; 308 obwołał się augustem; 311 zawarł sojusz z Licyniuszem, następcą Galeriusza, przeciw Maksencjuszowi i Maksymianowi Dai; 312 w błyskawicznej kampanii obalił Maksencjusza (bitwa przy Moście Mulwijskim w Rzymie), zdobywając władzę nad Italią, zajmując wkrótce także Hiszpanię i Afrykę. W zwycięskich wojnach z Licyniuszem zdobył 316 Bałkany, a 324 — zajął prowincje azjatyckie oraz Egipt i ostatecznie zjednoczył cesarstwo. Walczył zwycięsko z Frankami i Alemanami nad Renem; nad Dunajem rozgromił Gotów — narzucając im przymierze i obowiązek dostarczania posiłków dla armii rzymskiej — oraz Sarmatów, których część przesiedlił w głąb cesarstwa.

Reformy wewnętrzne

W okresie rządów, dla wzmocnienia swej władzy, Konstantyn przeprowadził liczne reformy, w wielu przypadkach stanowiące kontynuacją programu Dioklecjana: podzielił cesarstwo na 4 prefektury (Wschód, Iliria, Italia I Galia); oddzielił władzę cywilną od wojskowej, powierzając administrację nowo utworzonych prefektur urzędnikom, zw. praefecti pretorio (podlegali im vicari diecezji i praesides prowincji), wojskową zaś — magistri militum; ograniczył kompetencje prefektów pretorianów do zarządu prowincjami, rozwiązując kohorty pretorianów, tworząc stanowiska dowódców piechoty i kawalerii (magister peditum i magister equitum) oraz kwestora pałacowego (quaestor sacri palatii); zniósł podział na stanowiska senatorskie i ekwickie; utworzył radę cesarską (consistorium sacrum), złożoną z zaufanych urzędników (comites); wprowadził złotą monetę (solid), na której oparł system pieniężny cesarstwa; znacznie rozbudował system podatkowy, a w celu ustabilizowania dochodów państwa wprowadził dziedziczność funkcji i zawodów, przypisując kuriałów do stanowisk, a kolonów do ziemi; otworzył przed barbarzyńcami elitarne jednostki armii i umożliwił im obejmowanie najwyższych stanowisk w wojsku (w odniesieniu do chrześcijan nastąpiło to najpóźniej od 312).

Chrześcijaństwo

Już w początkowym okresie panowania Konstantyn, aby uzyskać poparcie licznych już wówczas chrześcijan, ogłosił 313 w Mediolanie wolność ich wyznania (edykt mediolański). Mimo tolerancji wobec wierzeń tradycyjnych, jego poparcie nadało chrześcijaństwu uprzywilejowaną pozycję w państwie i ogromnie przyspieszyła chrystianizację imperium. Widząc w Kościele m.in. podporę w konsolidacji państwa, Konstantyn usiłował bez powodzenia narzucić mu jedność (walka z donatystami w Afryce, potępienie arianizmu na Soborze Nicejskim I w 325, konflikt z Atanazym Wielkim). Był fundatorem pierwszych wielkich bazylik: Św. Piotra w Watykanie w Rzymie, Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Sam przyjął chrzest na łożu śmierci.

Założenie Konstantynopola

Jedną z najważniejszych decyzji Konstantyna, stanowiącej wyzwanie dla zniszczonego, pogańskiego Rzymu, było założenie drugiej stolicy cesarstwa — Konstantynopola, nazywanego Nowym Rzymem, z drugim senatem. Nowa stolica została poświęcona 330.

Konstantyn I Wielki zmarł 22 V 337, w trakcie przygotowań do wojny z Persją.

Rzym, Bazylika Maksencjusza — rekonstrukcja

Solid Konstantyna, rewers

Solid Konstantyna, awers

Konstantyn I Wielki. Fresk z XIII w. przedstawiający cesarza i papieża Sylwestra I w scenie tzw. Darowizny Konstantyna — kościół Santi Quattro Coronati, Rzym