termin „biologia” wprowadzili do nauki niemal jednocześnie J.B. Lamarck i G.R. Treviranus na początku XIX w. Zainteresowanie żywymi organizmami sięga odległych czasów; badania nad zwierzętami są domeną zoologii, nad roślinami — botaniki, nad budową ciała zwierząt, człowieka i roślin — anatomii, nad funkcjonowaniem grzybów, roślin i zwierząt — fizjologii, nad uporządkowaniem różnorodności żywych istot w systemy — systematyki organizmów. Biologia jako odrębna gałąź nauk przyrodniczych wykształciła się w XIX w. na fundamentach dorobku przyrodoznawstwa poprzednich stuleci, korzystając przy tym z postępów w fizyce, chemii i stałego rozwoju w konstruowaniu i ulepszaniu aparatury pomiarowej i badawczej, częściowo przyjmując mechanicystyczny pogląd Kartezjusza na funkcjonowanie organizmów zwierzęcych. Biologia obejmuje bardzo liczne i odrębne dyscypliny; dziedziny zajmujące się określonymi typami żywych organizmów mają przede wszystkim charakter opisowy i porządkujący (klasyfikujący); są to: zoologia i botanika oraz dyscypliny powstałe później, jak np. mikologia, zajmująca się grzybami, algologia — glonami, mikrobiologia — drobnoustrojami, antropologia — człowiekiem itd. Prawie każda odrębna grupa zwierząt lub roślin jest przedmiotem badań odrębnej specjalistycznej dyscypliny. Ponadto w biologii wyróżniają się dyscypliny eksperymentalne, których zadaniem jest badanie różnych struktur, zjawisk, funkcji i procesów życiowych, niezależnie od tego, w jakich organizmach istnieją lub przebiegają; są to: anatomia, a nadto cytologia — zajmująca się budową komórki, histologia — badająca tkanki organizmów, fizjologia — wyjaśniająca mechanizmy funkcjonowania organizmów, genetyka — obejmująca badania nad zmiennością i zjawiskami dziedziczności, biochemia — wyjaśniająca naturę chemiczną procesów leżących u podstaw aktywności fizjologicznej organizmów itd. W 2. połowie XIX w. i w XX w. pojawiły się nowe dyscypliny biologiczne, np. ekologia (wyodrębnił ją E. Haeckel 1866) — zajmująca się stosunkami między organizmami żywymi a środowiskiem oraz wzajemnym ich oddziaływaniem, biologia molekularna — badająca struktury substancji wielkocząsteczkowych (białek i kwasów nukleinowych) oraz procesy życiowe na poziomie reakcji molekularnych. Dyscypliną w pewien sposób scalającą całą biologię jest ewolucjonizm — dążący do wyjaśnienia mechanizmów powstawania nowych gatunków i typów organizmów żywych, historii ich rozwoju na Ziemi (w ciągu ponad 3,5 mld lat trwania na niej życia), wzajemnych pokrewieństw istot i ich pochodzenia.
W rozwoju historycznym biologii można zauważyć 3 wyraźne tendencje. Po pierwsze — dzięki wykorzystaniu zdobyczy fizyki i chemii oraz szybkiemu doskonaleniu wyposażenia laboratoriów, badania biologiczne stopniowo objęły coraz głębsze poziomy życia. W XVIII i XIX w. wnikały już w poziom mikroskopowy procesów zachodzących w tkankach i komórkach, obecnie zajmują się strukturami submikroskopowymi i molekularnymi oraz procesami przebiegającymi między cząsteczkami. Z poziomu badań czynności całych organizmów, ewentualnie ich narządów, biologia zeszła obecnie na poziom śledzenia reakcji chemicznych i chemicznego przebiegu procesów życiowych. Miejsce badań zasad przekazywania cech dziedzicznych potomstwu oraz zmienności organizmów zajmują teraz w biologii opisy i kontrola przemian cząsteczek nukleinowych i białkowych oraz kontrola współreagowania między nimi jako podstawy zjawisk dziedziczenia i zmienności. Po drugie — coraz większemu rozczłonkowaniu biologii na różne dyscypliny towarzyszy coraz silniejsza tendencja rozwoju badań uwidaczniających jedność życia; jedność — olbrzymią na poziomie molekularnym (na poziomie molekularnym człowiek i wielkie małpy człekokształtne prawie się nie różnią, a duże podobieństwa znajdują się nawet między ssakami i bakteriami), mniejszą na poziomie komórkowym, jeszcze mniejszą na poziomie tkankowym. Ta jedność życia jest obecnie rozpatrywana na tle przeogromnej różnorodności żywych form na poziomie anatomicznym i strukturalnym. Po trzecie — bardzo liczne dyscypliny biologiczne coraz powszechniej są bezpośrednio wykorzystywane przez różne technologie — medyczne, rolnicze i przemysłowe. Ostatnie zdobycze biologii molekularnej znacznie zwiększyły znaczenie biologii dla innych dziedzin, np. korzyści, jakie technologie czerpią z zastosowania inżynierii genetycznej. Praktyczne wykorzystywanie osiągnięć biologii przyczynia się, głównie w krajach wysoko rozwiniętych, do zwiększenia funduszy przydzielanych na badania biologiczne.
