wojny włoskie

wojny włoskie 1494–1559,

wojny europejskie, toczone głównie na terenie Italii, z udziałem przede wszystkim Francji, Hiszpanii i cesarstwa, a także państw włoskich i niemieckich, Szwajcarii i Anglii.

W pierwszym okresie wojen włoskich (1494–1516) przeciwko królom Francji, walczącym o sukcesję tronu Neapolu (Karol VIII) i Mediolanu (Ludwik XII, Franciszek I de Valois), występowała koalicja państw włoskich, Hiszpanii i Szwajcarii (Liga Święta), przyczyniając się do niepowodzenia francuskiego wypraw 1494–95 i 1499–1512; dopiero dzięki zwycięstwu pod Melegnano (1515) Francja umocniła wpływy w północnych Włoszech, uzyskując przez traktaty ze Szwajcarią i papieżem (1516) oraz z Habsburgami (1517) potwierdzenie swych praw do Księstwa Mediolanu (Hiszpania — do tronu Neapolu, przejętego 1503); w drugim okresie wojen włoskich (1519–59) decydującą rolę odgrywały dążenia cesarza Karola V do zdobycia hegemonii w Europie, i to m.in. kosztem Francji (ekspansja we Włoszech, roszczenia do Burgundii i Nawarry, miast nad Sommą, Flandrii i Artois); doprowadziło to 1521 do wojny Hiszpanii z Francją; po francuskiej klęsce pod Pawią (1525), rozbiciu koalicji antyhabsburskiej (tzw. liga z Cognac, 1526) oraz zdobyciu i złupieniu Rzymu przez wojska Karola V (sacco di Roma 1527) wojnę zakończył pokój w Cambrai (1529); potwierdził on dominację Hiszpanii we Włoszech, Francja zaś zrzekła się m.in. swych włoskich roszczeń oraz zwierzchnictwa nad Flandrią i Artois; nowy konflikt (1535–44) został wywołany włączeniem Mediolanu do posiadłości Karola V; Franciszek I de Valois odpowiedział na to zajęciem Sabaudii (1536), a następnie Nicei (1542), co zostało uznane na mocy rozejmu w Crépy 1544; włoskimi sprawami nie interesował się francuski król Henryk II, odnoszący sukcesy w starciach z Anglią (1550 odzyskał Boulogne, 1558 — Calais) i pozostający w sojuszu przeciwko Karolowi V z niemieckimi protestantami; po abdykacji Karola V (1558) i podziale posiadłości habsburskich, 1559 w Cateau-Cambrésis Francja podpisała pokój z Anglią, a następnie z Hiszpanią; potwierdził on ostatecznie rezygnację z włoski roszczeń Francji, która otrzymała Calais oraz tereny 3 biskupstw (Metz, Toul i Verdun); wojny włoskie utrwaliły podział Włoch i hiszpańską hegemonię na Półwyspie Apenińskim.