gimnazjum

gimnazjum

[gr. gymnásion ‘miejsce służące gimnastyce’]:

1) W staroż. Grecji gimnazjon, park z budynkiem przeznaczony do uprawiania ćwiczeń fiz., także miejsce spotkań towarzyskich i dysput.

2) W okresie hellenistycznym (w Rzymie od czasów Nerona) — publiczna szkoła średnia.

3) W czasach nowoż. — nazwa szkół średnich różnych typów; pierwsi zaczęli jej używać w epoce odrodzenia humaniści wł., czasem na oznaczenie wszelkich szkół; typ nowoż., humanist. szkoły średniej zapoczątkowało gimnazjum J. Sturma zał. 1538 w Strasburgu; była to szkoła o kierunku filol.-retorycznym, w której podstawę nauczania stanowiły języki staroż.: łac., gr., jako dodatkowy hebrajski, i lektura dzieł klas.; miało ono uczyć „pobożności mądrej i wymownej”; na ukształtowanie się koncepcji programowej gimnazjum humanistycznego wywarli wpływ m.in. Erazm z Rotterdamu i Ph. Melanchton. Model gimnazjum Sturma, jego program i organizacja, szybko upowszechniły się na terenach objętych reformacją (w Polsce pierwsze gimnazjum w Elblągu 1535, Gdańsku 1558, Toruniu 1568); wiele z tych szkół osiągnęło poziom tzw. gimnazjów akademickich (z dodatkowymi klasami o programach zbliżonych do uniwersyteckich), niektóre z czasem przekształciły się w uniw.; na gimnazjum humanistycznym wzorowali swoje kolegia jezuici (jezuickie szkolnictwo). W XVII, a zwłaszcza XVIII w. w programach nauczania gimnazjum zwiększał się udział przedmiotów mat.-przyr., wzrastało też znaczenie języków nowoż.; na pocz. XIX w. w Prusach, pod wpływem neohumanizmu, powstał typ gimnazjum klasycznego, opartego na studium języków klas. (gr., łac.) i kultury antycznej, pozbawionego jednak retorycznego charakteru dawnej szkoły łac.; stało się ono wzorem eur. elitarnej, ogólnokształcącej szkoły średniej; pod koniec XIX w. zaczęto nazywać gimnazjami także szkoły realne, a następnie nawet zaw.; współcześnie gimnazja to różnego typu szkoły średnie, ogólnokształcące i zaw., m.in.: w Austrii, Niemczech, Szwecji, Norwegii. Na ziemiach pol. w XIX w. powstało wiele gimnazjów wg wzorów przyjętych w państwach zaborczych; po I wojnie świat. w Polsce działały 8-letnie gimnazja ogólnokształcące dla młodzieży w wieku 10–18 lat; reforma 1932 wprowadziła gimnazja 4-letnie i 2-letnie licea, od 1948 zastąpione szkołami stopnia licealnego.

4) W Polsce od 1999 nowy typ 3-letniej szkoły powszechnej usytuowanej bezpośrednio po szkole podstawowej.