Życie — koncepcje literackie i filozoficzne

Życie — koncepcje literackie i filozoficzne

ILE WARTE JEST ŻYCIE?

Wydawać by się mogło, że nie ma ceny, że jest wartością najwyższą, trudną do zakwestionowania, nieporównywalną z innymi. A jednak bywa inaczej. Nie we wszystkich kulturach i nie we wszystkich epokach życiu przypisywano jednakową wartość. Zdarzało się na przykład, że gotowość złożenia ofiary z własnego życia ceniono wyżej niż wolę przetrwania.

Umierali zatem bohaterowie, przy życiu pozostawali konformiści i tchórze. Chociaż brzmi to paradoksalnie, zachowanie życia stawać się mogło wystarczającym powodem do niepokojów sumienia.

Wojna jest okresem, w którym życie ma niezwykle niską cenę. Znacznie niższą niż zdobycie pagórka, skrawka pola, nieprzyjacielskiego stanowiska bojowego. Życie zwykłego żołnierza — chociażby w cywilu był on genialnym wynalazcą, obiecującym poetą, utalentowanym kompozytorem — ceni się najniżej. Życiem generałów i polityków szafuje się już mniej rozrzutnie.

Nierówna jest wartość życia w poszczególnych systemach politycznych. Tradycyjnie najbardziej przywiązani do niego wydają się ludzie żyjący w demokracji (zwłaszcza typu zachodniego). W systemach totalitarnych pozbawienie życia nawet znaczącej części populacji okazuje się elementem zamierzonej operacji przebudowy świata. „Jednostka niczym, jednostka zerem” — te złowieszcze słowa Majakowskiego rozległy się nie bez przyczyny w Rosji opanowanej przez bolszewików. W Niemczech hitlerowskich zabijanie stało się kwestią czysto technologiczną, a nie dylematem moralnym.

Jednak żądanie złożenia ofiary z własnego życia nie jest obce żadnemu państwu. W ekstremalnych warunkach każda władza może je wysunąć. Przeciwko tej idei buntują się jedynie anarchiści, pacyfiści i entuzjaści wzywający do poszanowania życia niezależnie od zaistniałych okoliczności.

Bezwarunkowy zakaz pozbawiania życia połączony z uznaniem prawa do istnienia każdego bez wyjątku stworzenia to na gruncie cywilizacji europejskiej prawdziwa rzadkość. Może on wynikać z chłodnej spekulacji rozumu odrzucającego stosowanie przemocy w jakiejkolwiek postaci. Ale może być również następstwem miłości odczuwanej w stosunku do wszystkiego, co żyje. Przykładem pierwszej postawy — teorie Lwa Tołstoja, przykładem drugiej — nauka św. Franciszka z Asyżu.

Jan Tomkowski

 

Hasła szczegółowe:

Życie: rozwój czy trwanie?

Życie i świat

Życie i śmierć

Życie i samobójstwo

Życie i czas

Życie i absurd

Życie i sztuka

Życie i teoria

Dwurnik Edward, Katyń, z cyklu Droga na Wschód, 1989 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Franciszek z Asyżu