Żuławy Wiślane,
środkowa część Pobrzeża Gdańskiego, obejmująca deltę Wisły,
Żuławy Wiślane
Encyklopedia PWN
ograniczone są od zachodu wysoką (ok. 100 m) krawędzią Pobrzeża Kaszubskiego, od wschodu równie wysoką krawędzią Wysoczyzny Elbląskiej; od Zatoki Gdańskiej oddziela je pas wydm stanowiących zachodnie przedłużenie Mierzei Wiślanej; od północnego wschodu przylegają do Zalewu Wiślanego; powierzchnia ok. 2500 km2 (w tym obszary depresyjne ok. 450 km2); Żuławy Wiślane mają kształt trójkąta o podstawie ok. 60 km i wysokości 50 km; wysokość od 14,6 m k. Pruszcza Gdańskiego do 1,8 m p.p.m. na zachód od wsi Raczki Elbląskie; obszary depresyjne rozciągają się w północnej i południowo-wschodniej części delty. Żuławy Wiślane stanowią holoceńską równinę aluwialną; proces narastania delty rozpoczął się 5–6 tys. lat temu poprzez tworzenie coraz to nowych stożków napływowych przy częstych zmianach łożysk licznych ramion Wisły; równocześnie kształtowała się Mierzeja Wiślana, toteż formowanie się Żuław Wiślanych odbywało się w obrębie zalewu, a nie zatoki morskiej; proces ten zakończył się w XIX w. — główny nurt Wisły skierował się z Nogatu do Leniwki i utorował sobie ujście Wisłą Śmiałą, a po odcięciu śluzą Nogatu i powstaniu przekopu pod Świbnem oraz zamknięciu Martwej Wisły i Szkarpawy, wody wiślane skierowano bezpośrednio do Zatoki Gdańskiej; od tego czasu stożek napływowy tworzy się na zewnątrz Mierzei Wiślanej, na dnie zatoki. Żuławy Wiślane zbudowane są z iłów, mułków, piasków i torfów; miąższość aluwiów 10–25 m, w kopalnej dolinie Wisły do 50 m; osobliwością są 2 ostańce pochodzenia lodowcowego, tworzące niewysokie wzniesienia (11,3 m i 14,6 m). We wschodniej części regionu — reliktowe jezioro Druzno. Wody gruntowe są płytkie, w większości zasolone i zanieczyszczone; zaopatrzenie w wodę poprzez Centralny Wodociąg Żuławski. Podmokłe i depresyjne obszary Żuław Wiślanych objęte były pracami melioracyjnymi już w XIV w. (osadnicy holenderscy); z czasem powstała gęsta sieć rowów (17 tys. km) i kanałów (3 tys. km) oraz grobli i wałów przeciwpowodziowych, które w większości zostały zniszczone 1945 przez wycofujące się oddziały niemieckie; urządzenia melioracyjne i przeciwpowodziowe odbudowano w kilka lat po wojnie. Na Żuławach Wiślanych występują bardzo urodzajne gleby, głównie mady, miejscami gleby torfowe; region rolniczy; uprawia się głównie zboża (pszenicę), buraki cukrowe, rośliny pastewne; hoduje się bydło. Jedynym miastem w środkowej części delty jest Nowy Dwór Gdański, większe miasta występują na obrzeżach — Gdańsk, Elbląg, Tczew, Malbork.
