Wojciech
 
Encyklopedia PWN
Wojciech, Adalbert, święty, ur. ok. 956, zm. 23 IV 997,
biskup, mnich, męczennik, patron Polski.
Kalendarium
Urodził się ok. 956. Syn Sławnika, pana na Libicach, krewny po kądzieli księcia bawarskiego Henryka II, kształcił się w Magdeburgu; tamtejszy biskup Adalbert nadał mu przy bierzmowaniu swe imię, pod którym Wojciech jest czczony poza krajami słowiańskimi. W 983 został biskupem praskim; cechować go miały surowa asceza i skrupulatne przestrzeganie obowiązków duszpasterskich. Przed 989 lub ok. 994 podjął misję ewangelizacyjną na Węgrzech. Uporczywe łamanie przez czeskich możnych i duchownych nakazów religijnych, spory z czeskim księciem Bolesławem II o dziesięciny i budowę nowych kościołów, narastające konflikty między księciem a rodem Sławnikowiców — skłoniły Wojciecha do udania się 989 do papieża, z pominięciem swego kościelnego zwierzchnika, arcybpa Moguncji, Willigisa. Schronienie znalazł w rzymskim opactwie Św.Św. Bonifacego i Aleksego na Awentynie, w którym wraz z przyrodnim bratem Gaudentym (Radzimem) złożył śluby zakonne. Latem 992 powrócił do Pragi na poparte przez Willigisa żądanie Bolesława II, który przyrzekał spełniać dawne postulaty Wojciecha. Na początku 995 wyklął ród Wrszowców, doradców księcia, którzy wyciągnęli z kościoła i zabili niewierną żonę jednego z nich (łamiąc zapewniony jej przez Wojciecha azyl kościelny) i, zagrożony przez nich, uszedł z Czech. W Rzymie został przeorem swego klasztoru, choć nie uzyskał zgody Willigisa na rezygnację z biskupstwa; arcybiskup żądał, by Wojciech powrócił do swych obowiązków pontyfikalnych, mimo że Wrszowcy wymordowali (27 IX 995) jego braci poza najstarszym Sobiesławem. Papież Grzegorz V zezwolił jednak Wojciechowi na prowadzenie misji wśród pogan, gdyby Czesi sprzeciwili się jego powrotowi. W tym czasie Wojciech zaprzyjaźnił się z cesarzem Ottonem III.
Przyjazd do Polski
Jesienią 996 udał się do Polski, gdzie przebywał Sobiesław. W III 997, wobec odmowy Czechów przyjęcia go w Pradze, za radą Bolesława I Chrobrego, Wojciech udał się wspólnie z Gaudentym i Boguszem Benedyktem w celach misyjnych do Prusów — raczej w okolice jeziora Druzno niż do Sambii. Nieprzyjaźnie przyjęty, 23 IV 997 został zabity w lesie przez oddział Prusów; jego głowę wbito na pal, a ciało porzucono; towarzysze Wojciecha uszli lub puszczono ich wolno.
Chrobry, pozyskawszy od przypadkowego wędrowca głowę Wojciecha i wykupiwszy od Prusów jego ciało, złożył je w bazylice gnieźnieńskiej podczas uroczystej translacji pod przewodem bpa Ungera; wydarzenie to stało się sakralnym fundamentem erekcji polskiej prowincji kościelnej z arcybiskupstwem w Gnieźnie (gnieźnieński zjazd 1000) oraz zadecydowało o uznaniu Wojciecha za patrona Polski (kanonizacja przez papieża Sylwestra II przed 999).
Kult Wojciecha
Poza Polską jego kult jako męczennika szybko objął Rzeszę i Italię (za sprawą cesarza Ottona III) oraz Węgry (gdzie dedykowano mu nowo utworzoną metropolię w Ostrzyhomiu); papież wkrótce rozszerzył oddawanie mu czci na cały Kościół (święto 23 IV). Uwiezienie relikwii Wojciecha z Gniezna do Pragi podczas najazdu czeskiego księcia Brzetysława 1038 (część ich w czasach późniejszych została zwrócona do Gniezna) przyczyniło się z czasem do uznania Wojciecha za patrona Czech (wraz ze św. Wacławem). W 1997 obchody 1000-lecia śmierci świętego Wojciecha sprzyjały ukazaniu ogólnoeuropejskiego znaczenia jego działań i początków kultu.
W sztukach plastycznych
W sztukach plast ukazywany jako biskup w ornacie, mitrze i z pastorałem, najczęściej z księgą, wiosłem, rzadziej z mieczem, od XVI w. zawsze brodaty; najstarsze wizerunki świętego Wojciecha znajdują się na obudowie studni w kościele San Bartolomeo all’Isola Tiberina w Rzymie (XI w.?) i na czeskich denarach z 1. połownie XII w.; jego przedstawienia są najbardziej rozpowszechnione w Czechach, na Śląsku i w Wielkopolsce, a ich najsłynniejsze cykle znajdują się w katedrze w Gnieźnie: na Drzwiach Gnieźnieńskich (lata 70. lub 80. XII w.) i srebrnym sarkofagu świętego Wojciecha (1660–62, P. von der Rennen, rekonstrukcja 1987).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Relikwiarz św. Wojciecha, katedra w Gnieźniefot. A. Szymański i L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wojciech, święty, płyta nagrobna z katedry w Gnieźniefot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną męczeństwa świętego Wojciecha — katedra, Gniezno fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kielich agatowy św. Wojciecha, Gniezno fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną przedstawiającą spotkanie Bolesława Chrobrego i Św. Wojciechafot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Egzorcyzm, wypędzenie szatana z ciała opętanego, scena z Drzwi Gnieźnieńskich, XII w. — katedra, Gniezno fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną chrztu Prusów przez Św. Wojciecha — katedra, Gniezno fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia