Uniwersytet Jagielloński
 
Encyklopedia PWN
miał 3 wydziały: sztuk wyzwolonych, prawa i medycyny; 1397–1400 odnowiony pod patronatem królowej Jadwigi i króla Władysława II Jagiełły i zreorganizowany pod kierunkiem Mateusza z Krakowa na wzór Uniwersytetu Paryskiego; zyskał wówczas czwarty wydział — teol.; w XV w. Uniwersytet Jagielloński stał się ośrodkiem nauk.-kult. wszystkich ziem pol., łącznie ze Śląskiem; zaczęto gromadzić księgozbiór uniwersytecki (Biblioteka Jagiellońska); do wybitnych uczonych krak. w XIV–XVI w. należeli m.in.: Mateusz z Krakowa, Stanisław ze Skarbimierza, Paweł Włodkowic, Jan Długosz, a wychowankami Akad. byli m.in.: M. Kopernik, A. Frycz Modrzewski, J. Kochanowski. Od poł. XVI w. uniw. zaczął tracić znaczenie; 1777–86 został zreformowamy i unowocześniony przez H. Kołłątaja na polecenie Komisji Edukacji Narodowej, przybrał nazwę Szkoły Gł. Koronnej; wprowadzono jako wykładowy język pol. zamiast dotychczasowej łaciny; wybitnymi profesorami w tym czasie byli m.in.: Jan Śniadecki, J. Jaśkiewicz, J. Badurski, R.J. Czerwiakowski. Po rozbiorach Polski uniw. przekształcono w austr. Uniw. Krak.; 1809 (po włączeniu Krakowa do Księstwa Warsz.) został ponownie zreorganizowany pod kierownictwem Kołłątaja; 1815 (po utworzeniu Rzeczypospolitej Krakowskiej) odzyskał autonomię i pol. charakter pod nazwą Uniwersytet Jagielloński; wokół uniw. i związanego z nim Towarzystwa Naukowego Krakowskiego rozwinął się prężny ruch naukowy. W 1. poł. XIX w. Uniwersytet Jagielloński był jedynym pol. uniw. dostępnym dla młodzieży ze wszystkich zaborów; 1847–48 oraz 1854 zgermanizowany, 1870 ostatecznie odzyskał pol. charakter i stał się jednym z gł. ośr. kultury i nauki pol., współpracował z nowo utworzoną Akademią Umiejętności; wykładowcami Uniwersytetu Jagiellońskiego byli m.in.: L. Birkenmajer, M. Bobrzyński, N. Cybulski, J. Dietl, K. Estreicher, E. i E. Godlewscy, W. Kalinka, L.P. Marchlewski, J. Mikulicz-Radecki, K. Morawski, K. Olszewski, M. Raciborski, J. Rostafiński, J. Rozwadowski, L. Rydygier, M. Smoluchowski, S. Tarnowski, B. Ulanowski, Z. Wróblewski. W okresie międzywoj. miał 5 wydziałów: prawny, lekarski, filoz., teol. oraz studium farm. i roln. (1927 wyodrębnione w wydział rolny); wykładowcami byli m.in.: T. Banachiewicz, I. Chrzanowski, J. Dąbrowski, K. Dziewoński, S. i T. Estreicherowie, W. Konopczyński, A. Krzyżanowski, S. Kutrzeba, T. Lehr-Spławiński, K. Moszyński, W. Natanson, K. Nitsch, J. Nowak, S. Pigoń, M. Siedlecki, T. Sinko, W. Szafer, T. Traubenschlag, S. Wędkiewicz, W. Wolter, S. Zaremba. W czasie okupacji niem. 1939–45 zamknięty; w XI 1939 aresztowano i osadzono w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen pracowników nauk. Uniwersytetu Jagiellońskiego („Sonderaktion Krakau”); od 1942 rozwinął tajne nauczanie; 1945 wznowił działalność; w 1. poł. lat 50. odłączono od Uniwersytetu Jagiellońskiego wydziały teol., med. i rolny; 1993 Collegium Medicum zostało ponownie włączone do struktur Uniwersytetu Jagiellońskiego; ma 15 wydziałów.
Bibliografia
H. BARYCZ Alma Mater Jagiellonica, Kraków 1958;
Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, red. K. Lepszy, Kraków 1964;
Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850, red. K. Opałka, Kraków 1965;
Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1941–1945, red. M. i A. Zarębowie, Kraków 1975;
L. HAJDUKIEWICZ, M. KARAŚ Uniwersytet Jagielloński. Tradycje — współczesność — perspektywy, Kraków 1977;
S. GAWĘDA Uniwersytet Jagielloński w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Kraków 1979.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kraków, dziedziniec Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego fot. B. Kowalewska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kraków, Collegium Novum fot. S. Stachowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia