Twardowski Kazimierz Jerzy Adolf
 
Encyklopedia PWN
Twardowski Kazimierz Jerzy Adolf, ur. 20 X 1866, Wiedeń, zm. 11 II 1938, Lwów,
filozof, twórca szkoły lwowsko-warszawskiej.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 20 X 1866 w Wiedniu. W 1885–89 studiował filozofię w Wiedniu pod kierunkiem F. Brentana. W 1892 wyjechał do Lipska, gdzie kontynuował studia pod kierunkiem W. Wundta, a następnie do Monachium. W 1895 został zatrudniony na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, obejmując katedrę filozofii. Z uniwersytetem tym był związany przez całe swoje życie, prowadząc działalność naukową i dydaktyczną (od 1898 profesor, w latach 1915–16 rektor). W 1904 założył Polskie Towarzystwo Filozoficzne, a od 1911 redagował czasopismo „Ruch Filozoficzny”.W 1907 załozył pracownię psychologiczną na uniwersytecie, wcześniej prowadził wykłady z psychologii eksperymentalnej. W latach 1920–28 był dyrektorem Instytutu Psychologicznego, jednocześnie kierował katedrą filozofii, przekazując ją 1930 K. Ajdukiewiczowi. Od 1911 członek AU.
Ojciec współczesnej filozofii polskiej
Twardowski jest uznawany za ojca współczesnej filozofii polskiej; był twórcą oryginalnych idei, które miały duże znaczenie dla rozwoju filozofii nie tylko w Polsce. Położył też zasługi dla rozwoju polskiej psychologii (stworzył pierwsze laboratorium psychologiczne w Polsce). Był wybitnym nauczycielem uniwersyteckim i szybko skupił wokół siebie grupę młodych filozofów (m.in.: K. Ajdukiewicz, T. Czeżowski, T. Kotarbiński, S. Leśniewski, J. Łukasiewicz i Z. Zawirski), psychologów (S. Baley, S. Bałachowski, L. Jaxa-Bykowski, M. Kreutz, W. Witwicki); do seminarzystów Twardowskiego należeli językoznawcy (J. Kuryłowicz), filologowie klasyczni (R. Ganszyniec), germaniści (Z. Łempicki), historycy literatury (J. Kleiner, M. Kridl) i historycy kultury (S. Łempicki); także W. Tatarkiewicz, który nie był uczniem Twardowskiego, przyłączył się do jego szkoły (lwowsko-warszawska szkoła); również R. Ingarden studiował u Twardowskiego jeden semestr; po I wojnie światowej jego uczniami byli m.in.: I. Dąmbska, M. Kokoszyńska-Lutmanowa i H. Mehlberg. Twardowski wychował ponad 30 profesorów uniwersyteckich; zwracał baczną uwagę na popularyzację nauki i oświatę szkolną; uczynił wiele dla dostępu kobiet do wyższego wykształcenia i pracy naukowej.
Koncepcja filozofii jako nauki
Twardowski przejął koncepcję filozofii od Brentana; uważał, że filozofię można uprawiać w sposób naukowy, co jednak wymaga odrzucenia wielu problemów tradycyjnych, w szczególności metafizycznych; z tego też względu piętnował skłonność do zajmowania się problemami o charakterze spekulatywnym. Filozof, chcąc uprawiać filozofię jako naukę, musi się samoograniczyć w doborze zagadnień; nie może jednak z góry wykluczyć żadnej kwestii jako zasadniczo niemożliwej do naukowego badania. Według Twardowskiego warunkiem wstępnym do odpowiedzialnego badania filozoficznego jest należyte sformułowanie rozważanego problemu, tj. przedstawienie go w jasnym i zrozumiałym języku; tylko jasna teza może być poddana kontroli i sprawdzeniu, a to jest warunkiem jej uzasadnienia. Filozofia nie jest przy tym światopoglądem; z jednej strony musi być neutralna światopoglądowo, z drugiej zaś może pomóc w rozjaśnianiu problemów światopoglądowych dzięki temu, że uczy krytycznego myślenia. W szczególności uważał, iż filozofia może przyczynić się do rozpowszechnienia racjonalnego stosunku do świata. Z tymi kwestiami wiązał się też jego pogląd na rolę i zadania uniwersytetów (przemówienie O dostojeństwie uniwersytetu 1932).
Program Twardowskiego kierował uwagę na problemy semiotyki, logiki i metodologii nauk; większość jego uczniów (m.in. Leśniewski, Łukasiewicz) koncentrowała się na tych właśnie kwestiach. Sam Twardowski poszedł inną drogą; wprawdzie doktoryzował się z problematyki historycznej na podstawie rozprawy o Kartezjuszu (1891, Uniwersytet Wiedeński), ale wkrótce przeszedł do tzw. psychologii deskrypcyjnej, tj. analizy aktów psychicznych i ich treści (rozprawa habilitacyjna O treści i przedmiocie przedstawień 1894, wydanie polskie 1965, wywarła wpływ m.in. na A. Meinonga i E. Husserla). Innym ważnym rozróżnieniem Twardowskiego była dystynkcja czynności i wytworów; interesowały go przede wszystkim czynności i wytwory psychofizyczne; taką czynnością jest np. myślenie, czemu odpowiada myśl jako wytwór; jest to przy tym wytwór nietrwały, bo myśl kończy się, gdy ustaje myślenie; pewne wytwory psychofizyczne trwają po ustaniu czynności je kreujących, np. rzeźba istnieje po zakończeniu rzeźbienia. Twardowski uznał humanistykę za zespół nauk o trwałych wytworach psychofizycznych; to właśnie ich trwałość umożliwia, że wartości i sensy obiektywizują się niezależnie od konkretnych aktów twórczych oraz mogą być poznawane i interpretowane przez innych. Twardowski miał nadzieję, że w ten sposób uda się przezwyciężyć tradycyjne problemy związane z psychologizmem.
Teoria sądu
Odejście Twardowskiego od psychologizmu dokonało się m.in. pod wpływem Husserla. Twardowski opracował też oryginalną koncepcję sądu; sądzenie traktował jako sui generis zjawisko psychiczne, nie jako kombinację przedstawień (idiogeniczna teoria sądu); związek pomiędzy sądem a przedstawieniem polega na tym, ze drugie jest koniecznym warunkiem pierwszego. Przeciwstawiał się relatywizmowi i subiektywizmowi w epistemologii, etyce i estetyce; bronił bezwzględności prawdy; uważał, że argumenty za względnością prawdy biorą się ze zwyczajnych nieporozumień, np. z niedostrzegania, że pewne wypowiedzi są sformułowane eliptycznie (tak np. ma się sprawa ze zdaniem „Dzisiaj pada deszcz”, które wygląda na prawdziwe zależnie od okoliczności; gdy jednak dokładnie określi się miejsce i czas pozór względności znika). Inne nieporozumienie polega na mieszaniu prawdziwości i jej uzasadnienia; nie jest tak, że dana hipoteza jest względnie prawdziwa, bo najpierw jest akceptowana, a następnie odrzucana (np. hipoteza o ruchu Słońca wokół Ziemi); zdaniem Twardowskiego należy uznać, że zmienia się wiedza uzasadniająca prawdziwość bądź fałszywość hipotezy. W podobny sposób argumentował za bezwzględnością ocen i norm etycznych i estetycznych. Zmarł 11 II 1938 we Lwowie.
Dzieła: Rozprawy i artykuły filozoficzne (1927), Wybrane pisma filozoficzne (1965), Wybór pism psychologicznych i pedagogicznych (1992), Dzienniki (1997), On Actions, Products and Other Topics in Philosophy (1999).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia