Petrarca Francesco
 
Encyklopedia PWN
Petrarca, Petrarka, Francesco Wymowa, ur. 20 VII 1304, Arezzo, zm. 19 VII 1374, Arquà k. Padwy,
poeta włoski, otwierający okres humanizmu europejskiego.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 20 VII 1304 w Arezzo. Syn florenckich emigrantów politycznych, po latach dzieciństwa spędzonych we Włoszech znalazł się w południowej Francji (jego ojciec szukał oparcia na dworze papieskim w Awinionie), gdzie przeżył młodość i dokąd później niejednokrotnie powracał. Studiował prawo na Uniwersytecie Bolońskim, ale niewiele wyniósł z owych studiów, rychło uległ urokowi antyku i rozległą kulturą humanistyczną zyskiwał sobie coraz szersze uznanie. Podróże, które wypełniały mu znaczną część życia, podejmowane niejednokrotnie w misjach dyplomatycznych, a wsławione też odkryciem nieznanych pism Cycerona, przeplatały się z okresami skupienia i samotności, zwłaszcza w ciszy ulubionego zakątka — Vaucluse (Prowansja). Jak sam napisał, w Wielki Piątek 1327 w awiniońskim kościele Św. Klary ujrzał po raz pierwszy Laurę, która stała się liryczną bohaterką jego poezji i której niespodziana śmierć 1348 głęboko nim wstrząsnęła. Rozległe stosunki, jakie nawiązał z wybitnymi przedstawicielami kultury, utorowały mu drogę do najwyższego wyróżnienia — uwieńczenia laurem na rzymskim Kapitolu w dniu Wielkanocy 1341. Po wielu wędrówkach schyłek życia spędził w zachowanym do dziś domku w Arquà, gdzie śmierć miała go zaskoczyć nocą 19 VII 1374 w Arquà koło Padwy nad rękopisem umiłowanego Wergiliusza.
Autorytet moralny i intelektualista
W spuściźnie Petrarki przeważają utwory łacińskie o różnym charakterze, otwierające okres europejskiego humanizmu. Są wśród nich rozważania moralne, pisma polemiczne, kompilacje erudycyjne, a także napisany 1338–42 poemat epicki Africa — hołd dla wielkości starożytnego Rzymu, uosobionej w postaci Scypiona Afrykańskiego Starszego. Najżywsze pozostały osobiste wyznania pisarza (Secretum, powstałe 1342–43), w których doszedł do głosu jego ciągły niepokój, wystąpiły przeciwieństwa, jakie odnajdywał w sobie, ulegając pokusom życia czynnego, to znów skłonności do kontemplacji i mistycyzmu. Liczne listy, z którymi zwracał się do swych bliskich i dalekich korespondentów, były pisane z myślą o szerszym kręgu odbiorców i pozostały na długo wzorem stylu. Dzięki tej twórczości Francesco Petrarca zdobył sławę i szacunek jako autorytet moralny i intelektualista.
Pieśni i Sonety do Laury
W opinii potomnych imię humanisty przesłoniła sława poety — przede wszystkim dzięki wielkiemu zbiorowi lirycznemu w języku włoskim, znanemu pt. Canzoniere (‘zbiór pieśni’; sam Petrarca nazwał go Rerum vulgarium fragmenta), wydanie 1470 w wersji odbiegającej od oryginału (pierwsze staranne wydanie przygotował P. Bembo 1501; pierwsze wydanie polskie pt. Pieśni 1881, w przekładzie F. Faleńskiego). W układzie autora zbiór zawierał 366 utworów (317 sonetów, 29 kancon i 20 innych form stroficznych), których ogromna większość daje wyraz idealnej miłości do Laury. Ten poetycki pamiętnik z wnikliwością psychologiczną, z artyzmem dojrzewającym w ciągu wielu lat opisuje uczucie pozbawione napięć dramatycznych, o nastrojach elegijnych. Tym wymowniej brzmią na tym tle pieśni wyrażające pragnienie przywrócenia Włochom starorzymskiej świetności i bolejące nad ich politycznym upadkiem. Laura jest także bohaterką 6 utworów alegorycznych Trionfi, pisanych dantejską tercyną; pracę nad tym dziełem poeta rozpoczął 1352. Canzoniere należy do arcydzieł literatury światowej i wzorowały się na nim całe pokolenia poetów.
Petrarkizm
Moda petrarkizmu upowszechniła się zwłaszcza w okresie renesansu, ale i później Petrarca miał wielu naśladowców, a imię Laury stało się symbolem poezji miłosnej. Autorami polskich przekładów poezji Petrarki byli m.in.: D. Naborowski, A. Mickiewicz, J. Kurek (wybór Sonety do Laury 1955, nowe wydanie 1998).
Również w ostatnich latach światową krytykę fascynował uniwersalny charakter liryki Petrarki, w istocie nie ograniczającej się jedynie do abstrakcyjnych i stylizowanych uczuć miłosnych, lecz obejmującej podstawowe problemy kondycji człowieka: jego wielkość i małość, wewnętrzne rozdarcie, nieuchronność i tragizm przemijania, stosunek do otaczającego świata i do Boga. Canzoniere to dzieło dające możliwość wielu odmiennych odczytań (także według klucza religijnego), a sam Petrarca jawi się przy tym jako autor na wskroś nowoczesny, zmagający się ze sprzecznościami własnego „ja”. Postać Laury zostaje sprowadzona do roli wyłącznie symbolicznej, a w takiej perspektywie bez znaczenia staje się kwestia, czy osoba taka w ogóle istniała.
Włoska poezja Petrarki jest więc kontynuacją osobistych wątków podejmowanych w innej konwencji w dziełach łacińskich, zwłaszcza w Secretum. Uwagę krytyki przyciąga ponadto udział Petrarki w formowaniu się nowożytnego mecenatu, rola poety-emigranta-kosmopolity w ukształtowaniu wzorca włoskiego języka literackiego i ogólniejszego europejskiego modelu liryki miłosnej, jak również elementy manierystyczne jego poezji oraz te aspekty utworów łacińskich, które wywarły istotny — nierzadko trwający do czasów obecnych — wpływ na europejską kulturę i jej humanistyczne myślenie.
Bibliografia
Wybór pism, «wybór, wstęp i komentarz K. Morawski, Bibl. Nar.» S. II nr 206, Wrocław 1982;
Sonety do Laury. Canzoniere, wybór dwujęzyczny, Kraków 1998;
Opere italiane, red. M. Santagata, t. 1–2, Milano 1996.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Arquà, dom Francesco Petrarki (północne Włochy), krzesło poety, XIV w.fot. P. Parandowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Petrarca Francesco, De remedis utriusque fortunae, fragment miniatury przedstawiajacy Ludwika XII — Bibliothèque nationale, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Petrarca Francesco, Il canzoniere, ilustracja z wydania 1561fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia