Majowie

Majowie,

Indianie Ameryki Środkowej mieszkający w Meksyku (stany: Tabasco i Chiapas, oraz półwysep Jukatan), Gwatemali, Belize, Salwadorze i Hondurasie, mówiący językami maja.

W okresie prekolumbijskim stworzyli wysoko rozwiniętą cywilizację, której początki sięgają okresu preklasycznego; w węższym znaczeniu nazwę „Majowie” odnosi się wyłącznie do grupy zamieszkującej półwysep Jukatan (tzw. Majowie jukatańscy). Majowie byli twórcami wysoko rozwiniętej cywilizacji, której początki sięgają okresu preklasycznego późnego (400 p.n.e.–250 n.e.), według chronologii przyjętej dla kultur Mezoameryki. Okres wczesnoklasyczny (250–400 n.e.) charakteryzowało powstawanie miast (m.in. Tikal oraz Uaxactún) spełniających funkcje sakralno-administracyjne, z monumentalnymi zespołami architektonicznymi. W okresie średnioklasycznym (400–700) wystąpiły lokalne kryzysy polityczne, w konsekwencji których w okresie późnoklasycznym (700–900) rozwinęły się style regionalne w architekturze i sztuce, a cywilizacja Majów osiągnęła swe apogeum. Pod koniec tego okresu w rejonie centralnym doszło do załamania rozwoju cywilizacyjnego i opustoszenia miast. W okresie poklasycznym wczesnym (900–1200) północna część Jukatanu znalazła się pod silnym wpływem kultury Tolteków ze środkowego Meksyku; najważniejszym miastem regionu północnego stało się Chichén Itzá; ok. 1200 utraciło ono supremację na rzecz Mayapán. Okres poklasyczny średni (1200–1450), trwający do upadku Mayapán, był okresem dekadencji i tarć politycznych między zwaśnionymi rodami arystokracji, władającymi licznymi, stosunkowo niewielkimi państewkami. Okres poklasyczny późny zakończył się wraz z podbojem hiszpańskim w XVI w., ale ostatnie niepodległe miasto-państwo Majów, Tayasal na jeziorze Petén Itzá w Gwatemali, zostało zdobyte dopiero 1697. Podstawą gospodarki Majów było rolnictwo, wykorzystujące technikę żarową i irygację, myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo; dużą rolę odgrywał handel lądowy i morski (przybrzeżny). Społeczeństwo składało się z wyodrębnionych warstw i grup zawodowych; najwyższe miejsce w hierarchii społecznej zajmowała arystokracja, z której wywodzili się władcy, zwykle łączący funkcje polityczne i religijne, a ponadto — urzędnicy, zajmujący się administracją miasta-państwa, kapłani oraz wyżsi dowódcy wojskowi; najliczniejszą warstwę stanowili chłopi, których część, czasowo lub na stałe, zajmowała się rzemiosłem; istnieli też profesjonalni kupcy i in. grupy zawodowe; najniżej w hierarchii stali niewolnicy, stosunkowo nieliczni, rekrutujący się głównie spośród jeńców wojennych. Mimo że w odniesieniu do form organizacji politycznej Majów używa się niekiedy pojęcia imperium, w rzeczywistości tworzyli oni wyłącznie mniej lub bardziej trwałe związki kilku miast-państw; przed hiszpańską inwazją na Jukatanie nie istniały żadne ponadlokalne struktury polityczne. Główne osiągnięcia cywilizacji Majów w dziedzinie architektury stanowiły monumentalne zespoły przestrzenne, złożone ze świątyń na wysokich piramidach schodkowych, pałaców, tarasów, dziedzińców i kamiennych boisk do gry w piłkę, oraz zastosowanie w budownictwie tzw. fałszywego sklepienia; w dziedzinie sztuki — ozdoby ze stiuku, malowidła ścienne, rzeźby i płaskorzeźby z kamienia, drewna i kości, polichromowana ceramika oraz wyroby złotnicze. Majowie rozwinęli pismo hieroglificzne i dwudziestkowy system zapisu matematycznego, prowadzili obserwacje astronomiczne i posługiwali się precyzyjnymi systemami rachuby czasu. Po hiszpańskim podboju nastąpił całkowity upadek cywilizacji Majów w okresie kolonialnym, a także po zdobyciu niepodległości przez Meksyk i in. kraje na początku XIX w., Majowie podejmowali wiele lokalnych zbrojnych prób odzyskania samodzielności politycznej (m.in. przez kilkadziesiąt lat, do przełomu XIX i XX w., utrzymywali kontrolę nad częścią terytorium Quintana Roo na Jukatanie).

Obecnie Majowie, w szerokim znaczeniu tej nazwy, stanowią w krajach zamieszkania przede wszystkim ludność wiejską, zajmującą się rolnictwem, hodowlą i rzemiosłem, które — zwłaszcza tkactwo i garncarstwo — jest ważną częścią lokalnych przemysłów turystycznych; mówią ponad 20 językami i dialektami, większość posługuje się też językiem hiszpańskim; ich liczbę szacuje się na ok. 2 mln; w dużej mierze zachowali własną specyficzną kulturę.

Elżbieta Siarkiewicz

Bibliografia

L. Schele, M.E. Miller The Blood od the Kings: Dynasty and Ritual in Maya Art, New York 1986;

L. Schele, D. Freidel A Forest of Kings: The Untold Story of the Ancient Maya, New York 1990;

Historia Antigua de Mexico, red. L. Manzanilla, L. López Lujan, t. 1–3, Mexico 1995;

L. Schele, P. Mathews The Code of Kings: The Language of Seven Sacred Maya Temples and Tombs, New York 1999.

Kalendarz Majów wyciosany na kamiennej płycie

Chichén Itzá, świątynia El Castillo (Meksyk)

Copán, tzw. Maska Wenus na Schodach Jaguara (wschodni dziedziniec), VIII w. (Honduras)

Palenque, świątynia inskrypcji (Meksyk)

Palenque, ruiny pałacu (Meksyk)

Tikal, piramida ze świątynią

Chihuahua

Uxmal, widok ogólny ruin miasta, X–XV w. (Meksyk)

Kabah, Łuk Triumfalny, kultura Majów (Meksyk)