Gomółka Mikołaj

Gomółka Mikołaj, ur. ok. 1535, Sandomierz(?), zm. prawdopodobnie 5 III 1609, Jazłowiec (Ukraina),

kompozytor polskiego odrodzenia, muzyk królewski, twórca pierwszego narodowego śpiewnika polskiego.

Urodził się ok. 1535 w Sandomierz(?). Był jedynym synem mieszczan sandomierskich, Tomasza i Katarzyny Gomółków.

Na dworze królewskim

W 1545 został przyjęty na dwór królewski Zygmunta II Augusta do grona paziów jako chłopiec śpiewak. Trzy lata później rozpoczął naukę gry na dętych instrumentach drewnianych u jednego z fistulatorów królewskich J. Klausa, potem podjął też naukę gry na instrumentach strunowych. Od 1558 był już pełnoprawnym członkiem kapeli królewskiej. 16 VIII 1563 opuścił dwór Zygmunta II Augusta i prawdopodobnie powrócił do rodzinnego Sandomierza.

Działalność publiczna

Dokumenty potwierdzają, że w latach 1566–78 prowadził w tym mieście działalność publiczną i finansową. Był jednym z siedmiu ławników (1567–68), został wybrany na wicewójta Sandomierza (viceadvocatus 1572–73), a 1578 działał w sądzie zamkowym. Między 1567 a 1570 poślubił Jadwigę, córkę rajcy tarnowskiego T. Kuszmierzowicza, z którą miał potem syna Michała. Prawdopodobnie już od 1578 Mikołaj Gomółka został nadwornym muzykiem biskupa krakowskiego, P. Myszkowskiego, a 1580 wydał w krakowskiej Drukarni Łazarzowej dedykowane biskupowi Melodie na Psałterz polski z tekstami J. Kochanowskiego.

W 1587 porzucił służbę na dworze biskupim i przez 3 lata wraz z trzema wspólnikami prowadził poszukiwania górnicze w okolicach Muszyny. Do muzyki i Krakowa powrócił 1590 i do końca IV 1591 pracował jako muzyk (prawdopodobnie razem z synem Michałem) na dworze kanclerza J. Zamoyskiego. Ostatnie lata spędził na dworze H. Jazłowieckiego w Jazłowcu (obecnie Ukraina). Sądząc z zapisu na zachowanym do dziś nagrobku Gomółki, działał tam w kapeli magnackiej, a zmarł nagle w Jazłowcu 5 III 1609.

Melodie na Psałterz polski

Publikacja tego dzieła Gomółki z 1580 jest największym zachowanym do dziś zabytkiem polskiej muzyki renesansowej. Zawiera 150 utworów 4-głosowych na dwór mieszany, a każdy z nich jest jednym z Psalmów Dawida przełożonych na język polski przez poetę J. Kochanowskiego (teksty Kochanowskiego jako Psałterz Dawidów opublikowano również w Drukarni Łazarzowej w Krakowie, 1579).

Psalmy Gomółki, jedynego zachowanego dzieła tego kompozytora cechuje prosta, choć różnorodna konstrukcja; występują w nich liczne odcinki ilustracyjne i elementy faktury instrumentalnej. Wpływ muzyki świeckiej, także tanecznej, nadaje dziełu charakterystyczne piętno, dzięki czemu Psałterz Gomółki należy do najciekawszych zabytków w muzyce europejskiej. W przypadku przekładu Kochanowskiego, prezentującego wyjątkowo duże bogactwo języka Psalmów, badacze podkreślają na zdolności deklamacji muzycznej Gomółki „Kompozytor posługując się głównie rytmem próbuje odwzorowywać charakterystyczny dla języka polskiego akcent paraksytoniczny (...) Psalmy łączą cechy konserwatywne, typowe dla muzyki początku XVI w. z nowocześniejszymi tendencjami wyrażającymi się zwłaszcza w sposobach powiązania słowa i muzyki. Dlatego też utwory Mikołaja Gomółki nie znajdują wyraźnych analogii w twórczości pieśniowej Europy XVI w., stąd cały psałterz traktować wypada jako zbiór dość nietypowy nie tylko na tle twórczości polskiej, lecz także pieśni europejskiej tego okresu” (K. Morawska w Historii muzyki polskiej. Renesans 1500–1600)

Melodie na Psałterz polski Gomółki i Kochanowskiego to pierwszy w dziejach muzyki polskiej śpiewnik o charakterze narodowym. Pieśni te są śpiewane do dziś przez liczne chóry amatorskie i profesjonalne. Niektóre z psalmów znalazły się też w obecnych podręcznikach przedmiotu muzyka w gimnazjach. To nie tylko pomnik kultury staropolskiej, ale okazuje się, że wciąż żywy śpiewnik narodowy. Wśród wielu nagrań płytowych z ostatnich lat warto wymienić: M. Gomółka Melodie na Psałterz polski (wybór), Warsaw Chamber Choir, dyrygent R. Zimak, CD, Selene 9703. 34, Warszawa 1997.