Feynman Richard Philips

fot. The Nobel Foundation

Feynman

[fạınmən]

Richard Philips, ur. 11 V 1918, Nowy Jork, zm. 15 II 1988, Los Angeles,

amerykański fizyk teoretyk.

Urodził się 11 V 1918 w Nowym Jorku. Pochodził z rodziny żydowskiej, jego ojciec Melville Arthur, był sprzedawcą. Zainteresowanie naukami ścisłymi Richard wyniósł z domu rodzinnego, gdzie ojciec zachęcał go do zadawania pytań i szukania nań odpowiedzi. W dzieciństwie rozwiązywał wszelkiego rodzaju łamigłówki, wykazywał wyjątkowe uzdolnienia do matematyki i nauk przyrodniczych. Od 1935 studiował w Kalifornijskim Instytucie Technologicznym w Pasadenie. Po uzyskaniu dyplomu 1939 rozpoczął studia doktoranckie w Princeton i 1942 uzyskał tytuł doktora za rozprawę The Principle of Least Action in Quantum Mechanics. W latach 1943–45 Feynman pracował w laboratorium w Los Alamos przy konstrukcji amerykańskiej bomby jądrowej (Projekt Manhattan), jako kierownik zespołu obliczeniowego, zajmował się też problemem przechowywania materiałów promieniotwórczych oraz wykładał teoretyczne zagadnienia związane z bombą. Był obecny podczas próbnego wybuchu pierwszej bomby 16 VII 1945 na poligonie wojskowym w stanie Nowy Meksyk. W latach 1945–51 był profesorem w Cornell University w Ithaca, a od 1951 — w Kalifornijskim Instytucie Technologicznym w Pasadenie, gdzie pozostał do końca życia. Był członkiem Narodowej Akademii Nauk w Waszyngtonie i Towarzystwa Królewskiego w Londynie. W 1965 otrzymał (wspólnie z Julianem Schwingerem i Schin’ichirō Tomonagą) Nagrodę Nobla z fizyki za prace na temat relatywistycznej elektrodynamiki kwantowej.

W 1986 Feynman został członkiem komisji rządowej do zbadania przyczyn wybuchu wahadłowca kosmicznego Challenger, w którym zginęło siedmiu członków załogi. Uznał, że główną przyczyną wypadku było zesztywnienie na mrozie gumowych uszczelek (przekonał komisję, demonstrując twardnienie gumy w lodowatej wodzie). W raporcie końcowym krytykowal naciski biurokratyczne wywierane na naukowców i inżynierów NASA, które przyczyniły się do katastrofy.

Feynman był wspaniałym, niekonwencjonalnym wykładowcą. Jego zbiór wykładów z fizyki, w oryginalnym ujęciu, przeznaczony pierwotnie dla studentów pierwszych lat, wydanych w formie książkowej (Feynmana wykłady z fizyki 1963, 4. wydanie polskie, t. 1–3 2001), zyskał światową sławę. Feyman jest autorem wielu publikacji naukowych, m.in. Quantum Electrodynamics (1962), The Character of Physical Law 1965 (wydanie polskie Charakter praw fizycznych 2000). Miał duże poczucie humoru, często prowadził wykłady przygrywając sobie na bębenkach bongo. Był również doskonałym popularyzatorem nauki. Napisał dwa pamiętniki, które stały sie bestsellerami: Surley You’re Joking, Mr Feyman 1985 (wydanie polskie Pan raczy żartować, panie Feynman 1996) i What Do You Care What Other People Think (1988, wydanie polskie A co ciebie obchodzi co myślą inni 1997). Feynman był trzykrotnie żonaty, miał córkę i syna. Zmarł 15 II 1988 w Los Angeles

Najważniejsze dokonania

Prace Feynmana były poświęcone różnym zagadnieniom fizyki współczesnej, głównie kwantowej teorii pola, elektrodynamice kwantowej, fizyce cząstek elementarnych, teorii grawitacji, nadprzewodnictwa. Opracował nowe ujęcie teorii elektrodynamiki kwantowej. Wprowadził metodę diagramów (zwanych później diagramami Feynmana), stanowiących przedstawienie graficzne rozwiązania równań kwantowej teorii pola, które stały się podstawowym narzędziem fizyków zajmujących się cząstkami elementarnymi. Pozwalają one na śledzenie elektronów i fotonów emitowanych przez elektrony w procesie anihilacji elektronu i pozytonu. Obecnie umożliwiają prowadzenie obliczeń oddziaływań cząstek elementarnych z dokładnością do 10⁹. Feynman rozwinął teorię rozpadu β, czyli słabych oddziaływań, ktore powodują m.in. rozpady promieniotwórcze jąder. W 1958 wspólnie z M. Gell-Mannem (niezależnie od R. Marshaka i E. Sudarshana) opracował ilościową teorię oddziaływań słabych. W 1969 opracował model partonów (termin stosowany na określenie składników hadronów: kwarków, antykwarków, gluonów), który posłużył do badania struktury nukleonów (podstawowych składników jąder atomowych, czyli protonów i neutronów).

Feynmana diagram. Strzałka na linii prostej zgodna ze strzałką czasu oznacza elektron, a przeciwna pozyton