Arktyczny, Ocean
 
Encyklopedia PWN
Arktyczny, Ocean, Ocean Lodowaty Północny, Morze Arktyczne,
najmniejszy ocean na Ziemi, położony wokół bieguna północnego w Arktyce, między Ameryką Północną a Eurazją;
Powierzchnia oceanu: ok. 14,8 mln km2; udział w powierzchni oceanu — 4%; udział w powierzchni Ziemi — 3%; ok. 4,5 mln km2
Objętość wód: ok. 18,1 mln km3; udział w objętości wód wszechoceanu — 1,4%
Głębokość akwenu: średnia — 1 225 m, maksymalna — 5 527 m
Pływy: półdobowe; wysokość pływów: 17,4 m — Frobishera, Zatoka, 10 m (u wybrzeży Półwyspu Kolskiego)
Ważniejsze porty: przeładunkowe: Narwik, Tromsř, Murmańsk, Archangielsk; kontenerowe: Narwik, Tromsřinne ważne porty: Murmańsk, Narwik, Barrow, Churchill
od Oceanu Atlantyckiego oddzielony umownie podmorskimi progami Wysp Owczych i Islandzko-Grenlandzkim oraz Cieśniną Davisa; z Oceanem Spokojnym połączony Cieśniną Beringa; zaliczany niekiedy do Oceanu Atlantyckiego; powierzchnia 14,8 mln km2; obejmuje morza: Baffina, Barentsa, Beauforta, Białe, Czukockie, Grenlandzkie, Lincolna, Karskie, Łaptiewów, Norweskie, Wschodniosyberyjskie; liczne wyspy, największe: Grenlandia, Ziemia Baffina, Ellesmere’a, Wiktorii, Banksa, Axela Heiberga, Księcia Walii, Nowa Ziemia, Spitsbergen; linia brzegowa silnie rozwinięta, wiele cieśnin i zatok (największa Hudsona). Średnia głębokość 1225 m, maksymalna — 5527 m, w strefie pęknięć Nansena, na Morzu Grenlandzkim, na zachód od Svalbardu. Ukształtowanie dna: szelfy kontynentalne (2/3 powierzchni), baseny oceaniczne (m.in. Eurazjatycki, Kanadyjski, Amundsena), grzbiety podmorskie (Łomonosowa, Mendelejewa, Gakkela, Jan Mayen, Mohna). Niemal cały Ocean Arktyczny leży w strefie okołobiegunowej, jedynie większa część Morza Norweskiego i południowy skraj Zatoki Hudsona — w strefie umiarkowanej. Centralną część Oceanu Arktycznego zajmuje pak dryfującego wieloletniego lodu morskiego (powierzchnia od 8 mln km2 latem do 11–14 mln km2 zimą, grubość 2–5 m), podlegający stałej powolnej cyrkulacji zgodnie z ruchem wskazówek zegara; znaczna część pól lodowych z eurazjatyckiej części morza dryfuje na Morze Grenlandzkie. Wzdłuż brzegów Grenlandii, Wyspy Ellesmere’a, Ziemi Baffina, wysp Devon i Axela Heiberga oraz Spitsbergenu i Nowej Ziemi występują lodowce szelfowe; w lecie wolne od lodów wąskie strefy rozciągają się wzdłuż wybrzeży Eurazji i Alaski przez 2–3 miesiące, m.in. dzięki napływowi ciepłych wód rzecznych. Wody powierzchniowe oceanu pod względem temperatury i zasolenia charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem przestrzennym i zmiennością sezonową (w lecie topnienie lodu morskiego i wzmożony dopływ rzeczny, w zimie ponowne zamarzanie; stały dopływ ciepłych i słonych wód Prądu Północnoatlantyckiego); temperatura od –1,7°C zimą do 12,0°C latem; zasolenie 28–35‰, w morzach przybrzeżnych przyjmujących duże rzeki — 27–28‰; główne prądy powierzchniowe: odgałęzienia prądu Północnoatlantyckiego — Norweski, Zachodniogrenlandzki (ciepłe) oraz Transantarktyczny, Wschodniogrenlandzki (zimne); pływy przeważnie półdobowe, wysokość 0,5–0,8 m, na Morzu Barentsa maksymalnie do 6 m, u brzegów Ziemi Baffina do 17,4 m; zlewisko Oceanu Arktycznego obejmuje 23 mln km2; ocean przyjmuje ok. 11% rocznego dopływu wód rzecznych; uchodzą rzeki: Mackenzie, Lena, Jenisej, Ob i in.
Bibliografia
K. Łomniewski, J. Zalewski, L. Żmudziński Morze Arktyczne, Warszawa 1979;
A. Majewski Oceany i morza, Warszawa 1992;
Atłas Arktiki, Moskwa 1985.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia