(1947), poemat Czesława Miłosza, napisany w okresie jego powojennej służby dyplomatycznej w Waszyngtonie, opublikowany w tygodniku „Odrodzenie”, a następnie włączony do pierwszego tomu emigracyjnego Światło dzienne (1953). Poeta podejmuje próbę moralnej i intelektualnej diagnozy sytuacji powojennej, w której pięknym hasłom społecznym towarzyszył pozór ich urzeczywistnienia. Deklaruje heroiczną misję poety, który nie może się uchylać od obowiązku służenia prawdzie. Miłosz jednak obcy jest tradycji romantycznego pojmowania poezji jako ideału bezpośredniego wyrażania uczuć. Ucieka się raczej do poetyki ról i masek, podkreślając dystans między autorem i podmiotem lirycznym. Odnawiając dyskursywność poezji, piękno logicznego rozumowania nawiązuje do Norwida, ale jako poeta-wizjoner kontynuuje paradoksalnie Słowackiego i Mickiewicza, dla którego żywi niekłamany szacunek. W wierszach Traktatu moralnego wyczuwa się tchnienie romantycznego poematu dygresyjnego Słowackiego i epicki oddech Pana Tadeusza. Z ironią przygląda się poeta powojennej rzeczywistości, przemianom politycznym i spodziewanym ich zgubnym skutkom. Podpowiada, jak zachować godność jednostki w czasach nacisku manipulowanej masy, pełen wiary, że każdy może wywierać wpływ na bieg lawiny; a skoro tak jest, wzywa: Łagodź jej dzikość, okrucieństwo,/ Do tego też potrzebne męstwo. Traktat moralny zapowiada rychłe rozstanie Miłosza z krajem, a współziomkom nadejście Jądra ciemności — tym zaczerpniętym z Conrada tytułem określa poeta nadciągający czas zmagań ze złem.

Wydmy nadmorskie są nieregularnymi pagórkami budowanymi z piasku wynoszonego przez fale na brzeg, a następnie usypywanego przez wiatr. Są one jednym z najbardziej pierwotnych środowisk życia. Warunki przyrodnicze na wydmach są skrajnie trudne. Piaszczyste podłoże jest niestabilne, często mocno zasolone, podatne na przesychanie i przemywanie. Piasek szybko się nagrzewa (nawet do 70°C), ale też łatwo oddaje ciepło. Brakuje w nim podstawowych składników pokarmowych, głównie azotu. Nieustanne odwiewanie piasku utrudnia kiełkowanie i odsłania systemy korzeniowe roślin, z kolei piasek nawiewany może kaleczyć organy nadziemne, a nawet zasypywać całe rośliny. Mimo nieprzyjaznych warunków, środowisko wydm tworzy jeden z bardziej urozmaiconych krajobrazów.

Rozwój życia na wydmach stanowi klasyczny przykład sukcesji pierwotnej. Typową cechą jest strefowy układ roślinności. Posuwając się od brzegu morza wyróżnia się plażę letnią, zalewaną podczas jesienno-zimowych sztormów i praktycznie pozbawioną roślin, plażę zimową, gdzie nie docierają już fale morskie i mogą pojawiać się pojedyncze rośliny, pas skąpo porośniętych wydm białych, wydmy szare o dość zwartej pokrywie roślinnej i nieco większej zawartości próchnicy nadającej im specyficzną barwę, a następnie pas wydm ustabilizowanych roślinnością krzewinkową i w końcu leśną (np. bory chrobotkowe i bażynowe). W wyniku procesów deflacyjnych, pomiędzy wałami wydm tworzą się zagłębienia o łagodniejszym mikroklimacie i większej wilgotności podłoża. Również tu środowiska różnicują się na niewielkie wyniesienia (grzędy) i obniżenia (międzygrzędzia) zasiedlone przez gatunki o różnych wymaganiach wilgotnościowych. Jeśli na polu deflacyjnym odsłonięte zostanie lustro wody gruntowej, tworzą się kurzawki, lub niewielkie jeziora. Dogodne warunki znajdują tu sinice wiążące azot, zielenice oraz roślinność bagienna, której rozwój prowadzi do powstania torfowisk. Typowymi roślinami wydm są psammofity i halofity. Charakterystyczne są m.in. pionierskie trawy: kępkowata i gęsta piaskownica zwyczajna akumulująca nawiewany piasek oraz wydmuchrzyca piaskowa przerastająca i utrwalająca podłoże dzięki szybko rosnącym rozłogom. Przemianom roślinności na wydmach towarzyszy wzrost bogactwa gatunkowego zwierząt i stopniowy rozwój gleb. Zniszczenie pokrywy roślinnej, np. poprzez wydeptywanie, czy wycinanie lasów, prowadzi często do wtórnego uruchomienia piasku. Prawdopodobnie to właśnie nadmierna eksploatacja lasów dębowych była przyczyną powstania pasa wydm ruchomych w Słowińskim Parku Narodowym.

W 1831 r. w Paryżu było 78 łaźni. Wedle szacunkowych danych na jednego Paryżanina w 1835 r. przypadały 3–5 kąpiele rocznie. Wprowadzono też przedsiębiorstwa sprowadzające kąpiele do mieszkań — pierwsze założył Valette w 1820. Po 1850 powstały bezpłatne łaźnie i umywalnie publiczne. Po 1880 łazienki spotykane były sporadycznie w kamienicach czynszowych. Niedoścignionym wzorem stała się kabina prysznicowa w zakładach publicznych, internatach i koszarach.