(1953), powieść Witolda Gombrowicza o kompleksie polskim. Pisarz nawiązuje do obrachunków z sarmatyzmem, zapoczątkowanych jeszcze przez Niemcewicza, kontynuowanych przez Słowackiego, Norwida i Brzozowskiego. W stan oskarżenia stawia polityków, reprezentantów władzy, mieszczaństwo, szaraczkową szlachtę. Podaje w wątpliwość nadużywane hasła patriotyczne, uwydatniając skrywaną za frazesami duchową pustkę. Zamiast ojczyzny wybiera pisarz synczyznę — czyli przyszłość. Przy całej dwuznaczności tej operacji intelektualnej — młody Polak jest uwodzony przez homoseksualistę — Gombrowicz zapowiada nieuchronny zmierzch starej kontuszowej świadomości. Wzywa do odrzucenia wzorca Polaka-rycerza-mistycznego wybrańca. W powieści dokonuje wiwisekcji polskiego ducha, kamieniejącego w fałszywym geście. Akcja rozwija się niczym koszmar, po którym oprowadza sam Gombrowicz (jako bohater) i obcy, milioner-zboczeniec, Gonzalo. To on właśnie głosi pochwałę synczyzny. Uwodzi Ignasia, syna majora Tomasza Kobrzyckiego, człowieka starej daty, reprezentanta tradycji. Zderzenie kultur wiedzie do uświadomienia własnego „niedo”: niedokształcenia, niedorozwoju, niedojrzałości. Gombrowicz Trans-Atlantykiem mierzył wysoko — przeciwstawiał się tradycji szlacheckiej, polemizował też z rozpowszechnionym na Zachodzie stereotypem Polaka. Przeciwstawiał się mitowi i cieniom przeszłości. Powieść zakończył bezładną bijatyką w stylu Ferdydurke. Nic nie zostało na zawsze rozwiązane, choć bohater słysząc polskie narodowe pieśni pada na kolana. Parodia kończy się parodią. Po opublikowaniu powieści posypały się na pisarza gromy (na emigracji, bo w kraju panowało milczenie), uznano go za dezertera, wroga polskości, a powieść za paszkwil na narodowe świętości i pamflet na argentyńską polonię. Po latach dopiero dostrzeżono w utworze patriotyzm głębszego pokroju, jak to określał pisarz: samą zdolność stwarzania Ojczyzny, a także twórcze ujawnienie skamielin kulturowych, będących źródłem prowincjonalnej mentalności inteligencji polskiej.

Wydmy nadmorskie są nieregularnymi pagórkami budowanymi z piasku wynoszonego przez fale na brzeg, a następnie usypywanego przez wiatr. Są one jednym z najbardziej pierwotnych środowisk życia. Warunki przyrodnicze na wydmach są skrajnie trudne. Piaszczyste podłoże jest niestabilne, często mocno zasolone, podatne na przesychanie i przemywanie. Piasek szybko się nagrzewa (nawet do 70°C), ale też łatwo oddaje ciepło. Brakuje w nim podstawowych składników pokarmowych, głównie azotu. Nieustanne odwiewanie piasku utrudnia kiełkowanie i odsłania systemy korzeniowe roślin, z kolei piasek nawiewany może kaleczyć organy nadziemne, a nawet zasypywać całe rośliny. Mimo nieprzyjaznych warunków, środowisko wydm tworzy jeden z bardziej urozmaiconych krajobrazów.

Rozwój życia na wydmach stanowi klasyczny przykład sukcesji pierwotnej. Typową cechą jest strefowy układ roślinności. Posuwając się od brzegu morza wyróżnia się plażę letnią, zalewaną podczas jesienno-zimowych sztormów i praktycznie pozbawioną roślin, plażę zimową, gdzie nie docierają już fale morskie i mogą pojawiać się pojedyncze rośliny, pas skąpo porośniętych wydm białych, wydmy szare o dość zwartej pokrywie roślinnej i nieco większej zawartości próchnicy nadającej im specyficzną barwę, a następnie pas wydm ustabilizowanych roślinnością krzewinkową i w końcu leśną (np. bory chrobotkowe i bażynowe). W wyniku procesów deflacyjnych, pomiędzy wałami wydm tworzą się zagłębienia o łagodniejszym mikroklimacie i większej wilgotności podłoża. Również tu środowiska różnicują się na niewielkie wyniesienia (grzędy) i obniżenia (międzygrzędzia) zasiedlone przez gatunki o różnych wymaganiach wilgotnościowych. Jeśli na polu deflacyjnym odsłonięte zostanie lustro wody gruntowej, tworzą się kurzawki, lub niewielkie jeziora. Dogodne warunki znajdują tu sinice wiążące azot, zielenice oraz roślinność bagienna, której rozwój prowadzi do powstania torfowisk. Typowymi roślinami wydm są psammofity i halofity. Charakterystyczne są m.in. pionierskie trawy: kępkowata i gęsta piaskownica zwyczajna akumulująca nawiewany piasek oraz wydmuchrzyca piaskowa przerastająca i utrwalająca podłoże dzięki szybko rosnącym rozłogom. Przemianom roślinności na wydmach towarzyszy wzrost bogactwa gatunkowego zwierząt i stopniowy rozwój gleb. Zniszczenie pokrywy roślinnej, np. poprzez wydeptywanie, czy wycinanie lasów, prowadzi często do wtórnego uruchomienia piasku. Prawdopodobnie to właśnie nadmierna eksploatacja lasów dębowych była przyczyną powstania pasa wydm ruchomych w Słowińskim Parku Narodowym.

We wczesnym średniowieczu budowano łaźnie w klasztorach, później trafiły do miast. Na przykład w Paryżu było ich w roku 1292 co najmniej 26. Korzystanie z nich należało raczej do zbytków. Mniej płacono za kąpiel parową (na rozgrzane kamienie lano wodę), a dwukrotnie więcej za przyjemność zażywania kąpieli w ciepłej wodzie. Ponadto można się było ostrzyc i ogolić, a nawet poddać najpowszechniejszemu zabiegowi leczniczemu, jakim było puszczanie krwi. Pod koniec XIV w. wprowadzono rozdział płci — w jedne dni kąpały się kobiety, w inne mężczyźni lub też wyodrębniano miejsca dla każdej płci z osobna. Łaźnie były nadto miejscami życia towarzyskiego, a niekiedy nierządu.