Jedna z najważniejszych publikacji lat 50. w drugim obiegu; studium świadomości ludzi z Europy Wschodniej, która po wojnie została wprzęgnięta w obce, narzucone reguły polityczne i poddana nowej organizacji życia ekonomicznego; głównymi elementami formalno-konstrukcyjnymi eseju są alegoria i parabola; słowa-klucze zaś zostały zaczerpnięte z różnorodnych źródeł: pigułki Murti-Binga — tabletki szczęści (Nienasycenie S.I. Witkiewicza), pojęcie Ketmanu — sztuka ukrywania prawdziwych poglądów (z islamu); zmiany, które nastąpiły w okresie powojennym, zwłaszcza mapy politycznej Europy Wschodniej i ustroju politycznego, narzucały zamieszkującym te tereny ludziom, szczególnie inteligencji, konieczność zderzenia się z zasadniczymi dylematami etycznymi, moralnymi i wyborami politycznymi, których skutki mogły być różne (obłęd, więzienie, tabletki Murti-Binga); autor ukazuje 4 studia portretów pisarzy (pod kryptonimami: Alfa, Beta, Gamma i Delta — J. Andrzejewski, T. Borowski, J. Putrament, K.I. Gałczyński), którzy uznali nowy porządek, ale po wielu skomplikowanych perypetiach światopoglądowych; 4 eseje przedstawiają złożoność indywidualnych wyborów — często tragizm zarówno jednostek, jak i całego społeczeństwa. Z.u. to próba obrony przed zniewoleniem umysłu w każdej postaci, zwłaszcza politycznymi doktrynami, obrony przed totalitaryzmem pod płaszczem demokracji

Wydmy nadmorskie są nieregularnymi pagórkami budowanymi z piasku wynoszonego przez fale na brzeg, a następnie usypywanego przez wiatr. Są one jednym z najbardziej pierwotnych środowisk życia. Warunki przyrodnicze na wydmach są skrajnie trudne. Piaszczyste podłoże jest niestabilne, często mocno zasolone, podatne na przesychanie i przemywanie. Piasek szybko się nagrzewa (nawet do 70°C), ale też łatwo oddaje ciepło. Brakuje w nim podstawowych składników pokarmowych, głównie azotu. Nieustanne odwiewanie piasku utrudnia kiełkowanie i odsłania systemy korzeniowe roślin, z kolei piasek nawiewany może kaleczyć organy nadziemne, a nawet zasypywać całe rośliny. Mimo nieprzyjaznych warunków, środowisko wydm tworzy jeden z bardziej urozmaiconych krajobrazów.

Rozwój życia na wydmach stanowi klasyczny przykład sukcesji pierwotnej. Typową cechą jest strefowy układ roślinności. Posuwając się od brzegu morza wyróżnia się plażę letnią, zalewaną podczas jesienno-zimowych sztormów i praktycznie pozbawioną roślin, plażę zimową, gdzie nie docierają już fale morskie i mogą pojawiać się pojedyncze rośliny, pas skąpo porośniętych wydm białych, wydmy szare o dość zwartej pokrywie roślinnej i nieco większej zawartości próchnicy nadającej im specyficzną barwę, a następnie pas wydm ustabilizowanych roślinnością krzewinkową i w końcu leśną (np. bory chrobotkowe i bażynowe). W wyniku procesów deflacyjnych, pomiędzy wałami wydm tworzą się zagłębienia o łagodniejszym mikroklimacie i większej wilgotności podłoża. Również tu środowiska różnicują się na niewielkie wyniesienia (grzędy) i obniżenia (międzygrzędzia) zasiedlone przez gatunki o różnych wymaganiach wilgotnościowych. Jeśli na polu deflacyjnym odsłonięte zostanie lustro wody gruntowej, tworzą się kurzawki, lub niewielkie jeziora. Dogodne warunki znajdują tu sinice wiążące azot, zielenice oraz roślinność bagienna, której rozwój prowadzi do powstania torfowisk. Typowymi roślinami wydm są psammofity i halofity. Charakterystyczne są m.in. pionierskie trawy: kępkowata i gęsta piaskownica zwyczajna akumulująca nawiewany piasek oraz wydmuchrzyca piaskowa przerastająca i utrwalająca podłoże dzięki szybko rosnącym rozłogom. Przemianom roślinności na wydmach towarzyszy wzrost bogactwa gatunkowego zwierząt i stopniowy rozwój gleb. Zniszczenie pokrywy roślinnej, np. poprzez wydeptywanie, czy wycinanie lasów, prowadzi często do wtórnego uruchomienia piasku. Prawdopodobnie to właśnie nadmierna eksploatacja lasów dębowych była przyczyną powstania pasa wydm ruchomych w Słowińskim Parku Narodowym.

We wczesnym średniowieczu budowano łaźnie w klasztorach, później trafiły do miast. Na przykład w Paryżu było ich w roku 1292 co najmniej 26. Korzystanie z nich należało raczej do zbytków. Mniej płacono za kąpiel parową (na rozgrzane kamienie lano wodę), a dwukrotnie więcej za przyjemność zażywania kąpieli w ciepłej wodzie. Ponadto można się było ostrzyc i ogolić, a nawet poddać najpowszechniejszemu zabiegowi leczniczemu, jakim było puszczanie krwi. Pod koniec XIV w. wprowadzono rozdział płci — w jedne dni kąpały się kobiety, w inne mężczyźni lub też wyodrębniano miejsca dla każdej płci z osobna. Łaźnie były nadto miejscami życia towarzyskiego, a niekiedy nierządu.