zlodowacenie

zlodowacenie,

tworzenie się lądolodów pokrywających znaczne obszary powierzchni Ziemi.

W historii Ziemi wielkie zlodowacenia, czyli epoki lodowcowe, w których wielokrotnie następowały po sobie okresy lodowcowe — glacjały, oraz międzylodowcowe — interglacjały, występowały kilkakrotnie, ostatnio — w czwartorzędzie; o zlodowaceniach w dawnych okresach geologicznych — w prekambrze, karbonie i permie (Gondwana) świadczą resztki utworów lodowcowych (m.in. stwardniałe gliny morenowe, zwane tillitami) zachowane w osadach, np. w Afryce, Australii, Ameryce Południowej.

W każdym zlodowaceniu (glacjale) rozróżnia się kilka faz. W początkowej fazie lądolód zwiększa swój zasięg (transgresja lodowca); klimat oziębia się, wody zamarzają, dominuje erozja lodowcowa. Po osiągnięciu przez lądolód pewnego zasięgu następuje faza postoju lądolodu, jego czoło może oscylować, cofając się i posuwając do przodu; w tej fazie powstają moreny czołowe, sandry, a także wielkie pradoliny; między wałami moren czołowych a czołem lądolodu tworzą się jeziora morenowe. Ostatnią fazą jest faza recesji lądolodu, w trakcie której wycofuje się on z zajętego obszaru, a w wielu miejscach przekształca w martwy lód; w tej fazie powstają moreny denne, ozy, kemy, a także jeziora rynnowe i wytopiskowe. Faza recesji może doprowadzić do całkowitego stopienia lądolodu lub tylko znacznego zmniejszenia się jego zasięgu, po czym lądolód znów może zacząć transgredować. Tę fazę transgresji lądolodu określa się jako stadiał, a okres między recesją a kolejna transgresją — jako interstadiał.

Istnieje wiele hipotez dotyczących przyczyn powstania zlodowacenia (a więc ochłodzenia się klimatu i wzrostu ilości opadów atmosferycznych); niektóre z nich wiążą zlodowacenia ze zmianami natężenia promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi, np. w wyniku okresowych zmian elementów orbity Ziemi, także w wyniku przechodzenia promieniowania przez materię międzygwiazdową lub np. pył wulkaniczny przedostający się do stratosfery wskutek wybuchów wulkanów. Obecnie za przyczynę zlodowaceń najczęściej uważa się wędrówki kontynentów spowodowane ruchem płyt litosfery i związaną z tym zmianę cyrkulacji wód oceanicznych.