żelaza epoka,
archeol. jedna z 3 epok, na które 1836 Ch.J. Thomsen podzielił pradzieje, następująca po epoce brązu;
żelaza epoka
Encyklopedia PWN
ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego), znalezione w Egipcie i Azji Zachodniej, można odnieść do VI–III tysiąclecia p.n.e. Na szerszą skalę używano żelaza w Babilonii już w czasach Hammurabiego (1. połowa XVIII w. p.n.e.). Pochodzenie metalurgii żelaza oraz problem jej rozprzestrzenienia nie zostały jeszcze całkowicie wyjaśnione; przeważa pogląd, że wynalazku dokonali Hetyci. W II tysiącleciu p.n.e. przetwórstwo żelaza opierało się już na surowcu uzyskiwanym z rud. Właściwa epoka żelaza rozpoczęła się wraz z opanowaniem i upowszechnieniem technik metalurgicznych oraz stopniowym wypieraniem dawnych surowców używanych do wyrobu podstawowych narzędzi. Przejście do nowej epoki nastąpiło najwcześniej na Bliskim Wschodzie (w czasie inwazji tzw. ludów morskich, ok. 1200 p.n.e.); stąd umiejętność obróbki żelaza przeszła na wyspy Morza Egejskiego, obszar Grecji (ok. 100 p.n.e.), Italii, Bałkanów (VIII–VII w. p.n.e.) i dalsze tereny Europy. Początek epoki żelaza w środkowej Europie przyjmuje się ok. 750 p.n.e., masowe użycie nowego metalu — na IV–II w. p.n.e. Dla tych ziem przyjęto podział epoki żelaza na 4 okresy: halsztacki (ok. 750–400 p.n.e.), lateński (ok. 400 p.n.e. — początek n.e.; w upowszechnieniu żelaza w tym okresie ogromną rolę odegrali Celtowie), rzymski (początek n.e. — przełom V i VI w.) i wczesnośredniowieczny (VI w.–połowa XIII w.). W tym momencie kończy się ona w sensie archeologicznym, ale nie historycznym; praktycznie bowiem epoka żelaza kończy się z początkiem wielkiej mechanizacji. Na terenach nadczarnomorskich produkcja żelaza rozwinęła się w V–IV w. p.n.e., na środkowym Powołżu — w połowie I tysiąclecia p.n.e. Na terenach Azji: na zachodniej i południowej Syberii oraz w środkowej Azji początek epoki żelaza występuje w różnych okresach I tysiąclecia p.n.e.; w Indiach — ok. 500 p.n.e., w Chinach — ok. 200 n.e., w Japonii — ok. 300 n.e., w Indonezji również w pierwszych wiekach n.e. W Afryce metalurgia żelaza rozwijała się nierównomiernie: w starożytnym Egipcie pod koniec II tysiąclecia p.n.e., w północnej i zachodniej Afryce w I tysiącleciu p.n.e. wraz z kolonizacją fenicką, w Nubii, Sudanie i Libii — w VI w. p.n.e., na południe od Sahary — od przełomu n.e., na innych terenach znacznie później. Do Ameryki i Australii znajomość żelaza przynieśli europejscy kolonizatorzy.
