Zaburzenia układu wydzielania wewnętrznego (cz. II) – tarczyca
Choroby tarczycy częściej występują u kobiet (10 razy częściej niż u mężczyzn). Hormony tarczycy odgrywają bardzo ważną rolę, odpowiedzialne są za produkcję energii, a w okresie niemowlęcym – za prawidłowy rozwój mózgu. Nadmiar hormonów tarczycy manifestuje się objawami z wielu układów: powoduje drażliwość, nadpobudliwość, stałe zdenerwowanie, niepokój, przyspieszenie akcji serca (kołatania serca), duszności, ciągłe uczucie gorąca, osłabienie siły mięśniowej (szczególnie w czasie wysiłku), duży apetyt (przy jednoczenym chudnięciu), biegunkę, nadmierną potliwość, u kobiet zaburzenia miesiączkowania.
Niedobór hormonów tarczycy w młodym wieku prowadzi do upośledzenia umysłowego. W późniejszym okresie życia objawia się natomiast spowolnieniem, osłabieniem koncentracji, ospałością, brakiem chęci do życia, stałym uczuciem zimna, zaparciami, zwiększeniem wagi (przy równoczesnym spadku apetytu), obrzękami wokół kostek (czasem także łydek) oraz szyi, zwolnieniem akcji serca, rozdwojeniem paznokci, suchą, łuszczącą się skórą, zniszczeniem włosów.
W celu zdiagnozowania zaburzeń funkcji tarczycy niezbędne jest oznaczenie stężenia hormonu stymulującego tarczycę – TSH (produkowanego przez przysadkę), które może zlecić lekarz rodzinny. Badanie to wykonujemy w pracowni izotopowej. W przypadku nieprawidłowego wyniku, dalsza diagnostyka i leczenie prowadzone są przez lekarza specjalizującego się w leczeniu chorób tarczycy – endokrynologa. Diagnostyka chorób tarczycy obejmuje oznaczenie kolejnych hormonów, tym razem produkowanych przez tarczycę. Przydatne może również okazać się badanie obrazowe – USG tarczycy, które pozwala na określenie wielkości, położenia gruczołu oraz ewentualnej obecności w nim guzków.
Zaburzenia tarczycy często występują u kobiet w okresie dojrzewania, w czasie ciąży oraz menopauzy. Jest to związane ze zwiększeniem zapotrzebowania na hormony tarczycy, a tym samym – na jod niezbędny do ich produkcji. W takiej sytuacji na obszarach niedoboru jodu (np. w Polsce) produkcja hormonów tarczycy zmniejsza się, a sama tarczyca ulega powiększeniu – powstaje wole. Jeżeli nie ma innych zaburzeń w tarczycy, mówimy wówczas o wolu prostym. Jeżeli natomiast w powiększonym gruczole występują guzki – mamy do czynienia z wolem guzowatym. W leczeniu wola prostego stosuje się preparaty jodu oraz hormony tarczycy podawane jako tabletki. Naturalnym, bogatym źródłem jodu są ryby oraz inne owoce morza.
Gruczoł tarczowy ulega czasem zapaleniom. Zapalenie tarczycy może być spowodowane zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym. Objawia się obrzękiem gruczołu, gorączką, bólem w okolicy szyi, czasem dusznościami lub chrypką. W leczeniu stosujemy leki przeciwzapalne, antybiotyki, czasem kortykosteroidy.
Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest proces autoimmunologiczny – choroba Hashimoto. W organizmie chorych na tę chorobę stwierdza się obecność przeciwciał przeciwko tkankom tarczycy. Przeciwciała to białka, które w warunkach fizjologicznych odpowiadają za rozpoznawanie i niszczenie niepożądanych w organizmie drobnoustrojów. W przypadku choroby Hashimoto, zamiast nich niszczą tarczycę. Początkowo proces zapalny prowadzi do zwiększenia stężenia hormonów we krwi, wskutek uwolnienia ich z tarczycy. Jest to tak zwana faza nadczynności w chorobie Hashimoto. Później następuje nieodwracalne zniszczenie tarczycy, które prowadzi do objawów niedoboru wytwarzanych przez nią hormonów, czyli do wystąpienia fazy niedoczynności.
Biopsja gruczołu tarczowego jest stosowana do różnicowania zmian guzowatych. Polega na pobraniu fragmentu tkanki i obejrzeniu go pod mikroskopem. Pozwala odróżnić niezłośliwy rozrost gruczołu od zmian nowotworowych.
W przypadku niedoczynności tarczycy leczenie polega na stosowaniu hormonów tarczycy; w przypadku nadczynności – stosuje się leki hamujące ich produkcję. Należy pamiętać, że zaburzenia produkcji hormonów tarczycy mogą wynikać nie tylko z braku jodu w pożywieniu. Ich przyczyną może być również stosowanie leków hamujących syntezę hormonów tarczycy, a nawet (choć bardzo rzadko) – spożywanie dużych ilości kapusty lub brukselki, które zawierają naturalne substancje wolotwórcze.
Aktualizacja: 2017-01-10
dr n. med. Piotr Kocełak Katedra Patofizjologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
