wyjaśnianie

wyjaśnianie, eksplanacja,

poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, dlaczego zaistniał, stwierdzony uprzednio, stan rzeczy lub dlaczego zachodzi, również wcześniej stwierdzona, prawidłowość.

Od strony logicznej wyjaśnianie jest rodzajem rozumowania, polegającym na wyprowadzeniu uznanego z góry zdania z innych zdań już uznanych. Wyjaśnianie faktów (zdarzeń, stanów rzeczy) przebiega wg następującego schematu (zw. modelem wyjaśniania Hempla-Oppenheima): z koniunkcji 2 rodzajów przesłanek — odpowiednich praw nauki i zdań o faktach towarzyszących wyjaśnianemu zdarzeniu (jego warunkach) — wyprowadzamy jako wniosek zdanie stwierdzające, że zdarzenie to zachodzi. W tym celu przesłanki muszą być prawdziwe, a w każdym razie uznawane za prawdziwe. Oprócz tak rozumianego dedukcyjnego wyjaśniania, bywa też stosowane wyjaśnianie probabilistyczne, w toku którego wniosek (fakt wyjaśniany) uzyskuje na podstawie koniunkcji przesłanek obu wymienionych rodzajów wysokie prawdopodobieństwo. W nauce stosuje się też wyjaśnianie praw nauki, polegające na ich wyprowadzeniu z koniunkcji innych praw (co najmniej jedno z nich musi być ogólniejsze od wyjaśnianego). Oprócz log. stosuje się też pragmatyczne (psychol.) pojęcie wyjaśniania, wg którego mówimy o wyjaśnianiu jakiegoś stanu rzeczy danej osobie wówczas, gdy uzyskuje ona w wyniku tej procedury poczucie zrozumienia.