wybory

wybory,

sposób powoływania obywateli do pełnienia funkcji publicznych w organach państwowych, a także w organach samorządowych, partii politycznych i in. organizacji społecznych, przez głosowanie na wysuniętych kandydatów lub ich listy.

W prawie konstytucyjnym, w drodze wyborów jest wyłaniany parlament, lokalne organy samorządowe, także prezydent państwa. Wybory muszą mieć charakter wolny (tzn. nie mogą istnieć polityczne ograniczenia dla zgłaszania kandydatów i prowadzenia kampanii wyborczej).

Wybory są przeprowadzane wg specjalnie w tym celu ustanowionych przepisów prawnych (prawo wyborcze, ordynacja wyborcza), a miarą ich demokratyzmu jest realizacja zasady powszechności (udział w wyborach przysługuje wszystkim dorosłym obywatelom, chyba że zostali pozbawieni praw wyborczych), równości (każdy oddaje głos na tych samych zasadach, a okręgi wyborcze są konstruowane tak, aby każdy mandat przypadał na taką samą liczbę mieszkańców), bezpośredniości (głosuje się na kandydatów, którzy ubiegają się o uzyskanie mandatu, a nie na elektorów) i tajności głosowania (głos jest oddawany w warunkach i w sposób, który nie pozwala na ustalenie treści decyzji podejmowanej przez wyborcę), tzw. wybory czteroprzymiotnikowe; jeżeli ustalanie wyników wyborów jest następstwem oparcia się na zasadzie proporcjonalności, nazywa się je pięcioprzymiotnikowymi. W zależności od sposobu ustalania wyników wyborów wyróżnia się system większościowy (dla wyboru jest konieczne: aby kandydat uzyskał więcej głosów niż poszczególni konkurenci — większość względna, np. wybory do brytyjskiej Izby Gmin albo amerykańskiej Izby Reprezentantów, w Polsce wybory do senatu; aby kandydat uzyskał więcej niż połowę oddanych głosów — większość bezwzględna, co może łączyć się z koniecznością przeprowadzenia drugiej tury głosowania — np. w Polsce wybory prezydenckie) oraz system proporcjonalny (w okręgach wielomandatowych dokonuje się rozdziału mandatów między konkurujące listy, proporcjonalnie do odsetka uzyskanych głosów — większość krajów europejskich; w Polsce stosowany od 1991 w wyborach do sejmu; istnieje wiele arytmetycznych metod ustalania podziału mandatów, w Polsce stosuje się obecnie tzw. metodę d’Hondta). Niektóre kraje (Niemcy, Włochy, Rosja) stosują systemy mieszane (część deputowanych jest wybierana w systemie większościowym, a część w proporcjonalnym). Zastosowanie systemu proporcjonalnego wiąże się w niektórych krajach (Niemcy, Hiszpania, kraje skandynawskie, Polska od 1993) z istnieniem tzw. progów wyborczych (klauzul zaporowych), pozwalających na korzystanie z proporcjonalnego rozdziału mandatów tylko tym listom wyborczym, które — w skali kraju — przekroczyły pewien odsetek głosów.

Wybory w Polsce

W Polsce wybory do sejmu i senatu odbywają się łącznie, w odstępach 4-letnich (chyba, że kadencja parlamentu ulegnie skróceniu), zarządza je Prezydent RP, ustalając tzw. kalendarz wyborczy, tzn. terminarz czynności, które muszą być kolejno dokonywane w celu przeprowadzenia wyborów. Przede wszystkim dokonuje się podziału terytorium państwa na okręgi wyborcze. Przeprowadzenie wyborów organizują: Państwowa Komisja Wyborcza oraz okręgowe i obwodowe komisje wyborcze. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje partiom politycznym, a także bezpośrednio wyborcom, którzy muszą w tym celu utworzyć komitet wyborczy (grupa 15 obywateli). Zgłoszenie kandydatów musi być poparte podpisami określonej liczby wyborców (5 tysiąęcy dla okręgowej listy wyborczej do sejmu; 3 tysiące dla kandydata do senatu, 100 tysięcy dla kandydata na prezydenta); kandydatów (listy) rejestrują komisje wyborcze. Prowadzenie i finansowanie kampanii wyborczej jest reglamentowane przez prawo, które m.in. zapewnia bezpłatny dostęp do publicznego radia i telewizji, określa zakaz przyjmowania środków finansowych z pewnych źródeł, m.in. z zagranicy i od podmiotów publicznych, nakazuje komitetom wyborczym przedstawienie po wyborach sprawozdania finansowego Państwowej Komisji Wyborczej; odrzucenie sprawozdania pociąga za sobą sankcje finansowe. Głosowanie trwa jeden dzień. W wyborach do sejmu głosuje się przez wskazanie popieranej listy i zaznaczenie jednego kandydata na tej liście (system głosowania spersonalizowanego); mandaty rozdziela się w okręgach wyborczych między poszczególne listy, odpowiednio do odsetka uzyskanych głosów (system proporcjonalny); nie uczestniczą w podziale mandatów komitety wyborcze, których listy nie uzyskały w skali kraju 5% (próg wyborczy; dla koalicyjnego komitety wyborczego — 8%; zwolnione są listy zgłoszone przez zarejestrowane organizacje mniejszości narodowych); w ramach każdej listy mandaty przydziela się wg liczby głosów oddanych na poszczególnych kandydatów. W wyborach na prezydenta (i do senatu) głosuje się przez wskazanie kandydata (kandydatów), którym udziela się poparcia. Ostateczne ustalenie wyników wyborów należy do Państwowej Komisji Wyborczej; wyborcy mogą składać protesty wyborcze, a ważność wyborów do sejmu i senatu oraz wyborów prezydenckich stwierdza Sąd Najwyższy. W razie unieważnienia wyborów zarządza się przeprowadzenie wyborów ponownych; w razie wygaśnięcia mandatu senatora w trakcie kadencji zarządza się wybory uzupełniające. Wybory do organów przedstawicielskich samorządu terytorialnego (rady gmin, miast i powiatów oraz sejmiki wojewódzkie) przeprowadza się na podstawie systemu proporcjonalnego (tylko w gminach liczących poniżej 20 tysięcy mieszkańców stosuje się system większościowy).