wojny polsko-krzyżackie

wojny polsko-krzyżackie 1308–1521,

wojny toczone przez Polskę i Wielkie Księstwo Litewskie w celu powstrzymania ekspansji terytorialnej zakonu krzyżackiego lub odzyskania utraconych ziem.

Rozpoczęte zajęciem 1308–09 Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków. Próby odzyskania zagarniętych ziem (Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska) na drodze sądowej (sąd papieski 1320, 1339), mimo korzystnego dla Polski wyroku, nie dały rezultatów. Wojna 1327–32, wobec przewagi Krzyżaków wspomaganych przez Jana Luksemburskiego, nie przyniosła Polsce sukcesów; mimo zwycięstwa Władysława I Łokietka 1331 pod Płowcami, zakon zagarnął ziemię dobrzyńską (1329) i Kujawy (1332). Rozejm i śmierć Władysława I Łokietka 1333 przerwały próby odzyskania zagarniętych przez Krzyżaków ziem. W 1338 Kazimierz III Wielki odzyskał część Kujaw, a 1343 na mocy pokoju kaliskiego resztę Kujaw oraz ziemię dobrzyńską. W początkach XV w. nieustanne konflikty graniczne o Santok i Drezdenko oraz wzrost zagrożenia Polski i Litwy przez zakon (aneksja Żmudzi, opanowanie Nowej Marchii) doprowadziły do wybuchu wielkiej wojny 1409–10. Wojnę rozpoczął zakon, zajmując w połowie VIII 1409 ziemię dobrzyńską. 15 VII 1410 dowodzone przez Władysława II Jagiełłę wojska odniosły pod Grunwaldem zwycięstwo nad wojskami zakonu (wielki mistrz Ulrich von Jungingen). Wojna zakończyła się formalnie 1411 pokojem toruńskim. Faktycznie walki trwały nadal (1411, 1419, 1422) aż do pokoju w Melnie 1422, na mocy którego zakon zrzekł się Żmudzi, oddał Nieszawę, Orłowo i Murzynowo. Atak 1431 Krzyżaków na północne ziemie Polski wywołał wojnę, zakończoną 1435 korzystnym dla Polski pokojem w Brześciu Kujawskim. Kolejnym wielkim starciem była wojna trzynastoletnia 1454–66, wywołana poddaniem przez Związek Pruski (1454) ziem pruskich Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i ogłoszeniem przez króla inkorporacji tych ziem do Polski. Zakończyła się zwycięskim dla Polski pokojem toruńskim (1466); część ziem zakonu włączono do Polski, pozostałe stały się lennem Polski. Stan taki trwał, mimo częstych starć i sporów, do ostatniej wojny 1519–21; wywołały ją próby uniezależnienia się Krzyżaków od Polski, odmowa złożenia hołdu lennego, wrogie Polsce układy z Moskwą; zakończył ją 1521 rozejm, a 1525 — traktat pokojowy i hołd Albrechta Hohenzollerna. Sekularyzacja Prus Zakonnych (1525) położyła kres państwu krzyżackiemu w Prusach.

Bitwa pod Grunwaldem, drzeworyt z Kroniki polskiej... M. Bielskiego, 1597.