wapń

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

wapń, Ca, calcium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 20;

Symbol: Ca

Nazwa łacińska: Calcium

Liczba atomowa: 20

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 2 — berylowce

Odkrycie: 1808

Odkrywca: Davy Humphry Bartholomew

względna masa atomowa 40,078; wapń należy do grupy berylowców; jest to miękki, lekki, srebrzystobiały metal; temperatura topnienia 839°C, temperatura wrzenia 1484°C, gęstość 1,54 g/cm³; jest pierwiastkiem silnie elektrododatnim; bardzo aktywny chemicznie; łączy się z tlenem z powietrza (przechowuje się go pod warstwą nafty), rozkłada wodę, wydzielając wodór i tworząc wodorotlenek wapnia Ca(OH)₂; bezpośrednio reaguje m.in. z azotem, fluorowcami, siarką; w związkach występuje na II stopniu utlenienia; lotne sole wapnia barwią płomień na kolor pomarańczowoczerwony. Wapń jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie; jest jednym z głównych pierwiastków skałotwórczych, średnia zawartość w skorupie ziemskiej — 3,7% masy; tworzy liczne minerały skałotwórcze, z których najważniejsze to: kalcyt (główny składnik wapieni), aragonit, dolomit, gips, anhydryt, fluoryt, apatyt oraz minerały z grupy amfiboli, piroksenów i skaleni. Związki wapnia (głównie fosforan wapnia) wchodzą w skład szkieletów organizmów; wapń jest makroelementem — w organizmie człowieka występuje głównie (99%) w kościach w postaci fosforanu wapnia; w płynach ustrojowych bierze udział (w postaci jonów Ca²⁺) w wielu procesach regulacyjnych (wydzielanie m.in. hormonów, neurotransmiterów, insuliny), w procesach krzepnięcia krwi, skurczu mięśni szkieletowych; z niedoborem wapnia wiążą się m.in. deformacje kości (np. krzywica, osteoporoza), wzmożona pobudliwość nerwowo-mięśniowa (tężyczka). Metaliczny wapń otrzymuje się w wyniku elektrolizy stopionych soli, głównie chlorku wapnia CaCl₂ (z dodatkiem fluorku CaF₂ jako topnika), lub aluminotermicznie — w wyniku redukcji w próżni tlenku wapnia metalicznym glinem. Wapń jest stosowany jako dodatek utwardzający stopy łożyskowe, reduktor do otrzymywania niektórych metali (np. cyrkonu, toru, uranu, miedzi) z ich rud tlenkowych oraz do odsiarczania metali. Większe znaczenie mają związki wapnia. Wapń odkrył (otrzymał w wyniku elektrolizy) 1808 H.B. Davy.

Okresowy układ pierwiastków