1) w szerszym znaczeniu — chrześcijanie wywodzący się z różnych
Kościołów wschodnich, którzy uznali dogmatykę i jurysdykcję Kościoła rzymskokatolickiego (w tym prymat papieża), ale zachowali własną liturgię, ustrój kościelny, duchowość i specyfikę kościelno-prawną; powstawanie wspólnot unickich było następstwem dążeń unijnych chrześcijan, które pojawiły się po
schizmie wschodniej; pierwsze próby unijne zostały podjęte na Soborze Lyońskim II (1274) oraz soborze florenckim (1439,
sobór bazylejski), ale ich rezultaty okazały się nietrwałe; wypracowana we Florencji zasada jedności wiary, dopuszczająca równouprawnienie różnych obrządków (rytów), stała się podstawą dla katolickiej działalności unijnej, która największe sukcesy odniosła w XVII–XVIII w.
2) w węższym znaczeniu — wyznawcy prawosławia, którzy w wyniku unii
brzeskiej (1596) i unii użhorodzkiej (1646) przeszli na katolicyzm, zachowując obrządek wschodni. Największą ich część stanowili Rusini w zwartej masie zamieszkujący Podlasie, ziemię chełmską (
Chełmszczyzna), Białoruś, Wołyń i ziemię przemyską. Od połowy XVII w., po unii użhorodzkiej (od miejscowości Użhorod, węg. Ungwár), unici mieszkali także na Rusi Podkarpackiej i w Siedmiogrodzie. Uznanie Kościoła unickiego za jedyny pełnoprawny Kościół wschodni w Rzeczypospolitej, któremu miały przysługiwać prawa do cerkwi i beneficjów dotychczas posiadanych przez Kościół prawosławny (chociaż biskupi uniccy nie zostali dopuszczeni do senatu Rzeczypospolitej), spowodowało, że wyznawcy prawosławia poczuli się zagrożeni; rozpoczęły się ostre spory i walki między unitami a przeciwnikami unii (dyzunitami). Po utracie przez Polskę Kijowa i ziem zadnieprzańskich liczba prawosławnych w Rzeczypospolitej znacznie zmalała; na przełomie XVII i XVIII w. Kościół unicki liczył już ok. 9 tysięcy parafii (dwukrotnie więcej niż Kościół katolicki). Rzeczpospolita w coraz większym stopniu stawała się państwem wyznaniowo jednolitym. W XVIII w. prowadzono szeroko zakrojone działania, mające na celu podniesienie poziomu intelektualnego duchowieństwa unickiego; jego elitę umysłową stanowili bazylianie (1772 istniało już 144 monastyrów z 1225 mnichami), spośród których rekrutowała się cała wyższa hierarchia Kościoła unickiego. Pod koniec XVIII w. w Rzeczypospolitej liczba unitów (głównie chłopów) wynosiła ok. 4,5 mln, podczas gdy większość spolonizowanej, zamożnej szlachty, magnatów i mieszczaństwa ruskiego była katolikami obrządku łacińskiego. Zarówno car, jak i
Rosyjski Kościół Prawosławny uważali unitów za siłą odłączonych od prawosławia, toteż w okresie zaborów zapoczątkowano działania zmierzające ku ponownemu ich wcieleniu do Cerkwi prawosławnej. W akcji rozpoczętej 1794 przez Katarzynę II „nawrócono” ok. 1,5 mln unitów; 1839 Mikołaj I zlikwidował unię na tzw. ziemiach zabranych (ok. 1,5 mln unitów), a 1875 Aleksander II ostatecznie skasował unię na ziemiach polskich pozostających pod rządami rosyjskimi (260 tysięcy unitów). W trakcie tych działań unici stawiali opór, który był likwidowany, m.in. przy użyciu wojska. Po formalnym zniesieniu unii przez Rosję unici, jako zorganizowane i uznawane przez państwo wspólnoty, pozostali w zaborze austriackim (Galicja Wschodnia). W 1774 cesarzowa Maria Teresa na określenie Kościoła unickiego wprowadziła nazwę
Kościół greckokatolicki. Unici w zaborze austriackim stanowili zwartą, kilkumilionową grupę Rusinów (Ukraińców), którzy w XIX i XX w. wspierali walczących o niepodległość Ukrainy działaczy politycznych.
