ubezpieczenie
 
Encyklopedia PWN
ubezpieczenie, asekuracja,
instytucja gospodarcza zapewniająca pokrycie potrzeb majątkowych, które mogą powstać w przyszłości wskutek występujących z określoną statystyczną prawidłowością zdarzeń losowych; ciężar tego pokrycia jest rozkładany za pomocą składek na wiele osób, którym zagrażają takie same zdarzenia losowe.
Ciężar tego pokrycia jest rozkładany za pomocą składek na wiele osób, którym zagrażają takie same zdarzenia losowe.
Początki ubezpieczeń wywodzą się z istniejących już w starożytności różnych form wzajemnej pomocy, organizowanej przez zrzeszenia zawodowe i religijne (m.in. w Rzymie), następnie ze średniowiecznych gildii (tworzonych w celu ochrony wspólnych interesów i udzielania pomocy w wypadkach losowych), cechów i bractw miejskich; istotny wpływ na powstanie ubezpieczeń miały jednak znane również w starożytności (Grecja, Rzym) umowy pożyczki morskiej, zastąpione w XIII w. umowami fikcyjnego kupna-sprzedaży, które zapewniały pokrycie ryzyka podróży handlowej, zwłaszcza morskich. Na początku XIV w. pojawiły się pierwsze umowy ubezpieczeń morskich w portowych miastach Włoch, później Hiszpanii, Francji, Flandrii, Holandii i Anglii, następnie ubezpieczeń podróży lądowych i ubezpieczeń na życie w Anglii. W XVII w., oprócz opartych na wzajemności związków osób ubezpieczonych i indywidualnych ubezpieczycieli (kupców, bankierów), tworzono zrzeszenia (towarzystwa, spółki akcyjne) prowadzące zarobkowo interesy ubezpieczeniowe, a także publiczno-prawne zakłady ubezpieczeń. Jednocześnie zaczęto prowadzić statystyki ryzyka, oraz stosować zasady rachunku prawdopodobieństwa, a w konsekwencji wprowadzono podstawy kalkulacji składek ubezpieczeniowych. Od XVIII w. następował szybki i wszechstronny rozwój ubezpieczeń, które obejmowały coraz szerszy zakres ryzyka i stały się podstawową formą pokrywania strat losowych; wzrastająca koncentracja działalności ubezpieczeniowej spowodowała, że zakłady ubezpieczeniowe mają obecnie największe, po bankach, zasoby kapitałów pieniężnych. W gospodarce komunistycznej działalność ubezpieczeniowa stanowiła monopol państwowy.
W Polsce w XVII i XVIII w. powstawały „porządki ogniowe”, będące formą wzajemnej pomocy ludności miast w wypadku pożaru. Pierwsze zakłady ubezpieczeń na ziemiach polskich zostały utworzone na początku XIX w. (1803 Towarzystwo Ogniowe Miast, 1804 Towarzystwo Ogniowe Wsi); z nich wywodzą się publiczno-prawne zakłady ubezpieczeń, które odegrały decydującą rolę w rozwoju polskich ubezpieczeń; w 2. połowie XIX w. pojawiły się zakłady prywatne, także zagraniczne. W okresie międzywojennym dominowały publiczno-prawne zakłady ubezpieczeniowe i tylko one — po reorganizacji — zostały dopuszczone do działalności w PRL (Państwowe Zakład Ubezpieczeń i Towarzystwo Reasekuracyjne „Warta” SA). Obecnie działalność ubezpieczeniowa może być prowadzona w formie spółek akcyjnych (także z udziałem zagranicznym) bądź zakładów ubezpieczeń wzajemnych; istnieje ok. 30 zakładów, głównie w formie spółek akcyjnych, które świadczą usługi ubezpieczeniowe w szerokim zakresie (z zastrzeżeniem, że ubezpieczenia na życie muszą być prowadzone w odrębnych zakładach), w tym największe: Powszechny Zakład Ubezpieczeń SA, Powszechny Zakład Ubezpieczeń „Życie” SA, Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji „Warta” SA.
Ze względu na przedmiot ubezpieczeń rozróżnia się ubezpieczenia majątkowe (zwane również ubezpieczeniami od szkód) i ubezpieczenia osobowe. Świadczenia z tytułu ubezpieczeń majątkowych mają charakter odszkodowawczy, pokrywają straty materialne w ubezpieczonym mieniu, na przykład ubezpieczeń budynków od ognia, ziemiopłodów od gradobicia lub powodzi, mieszkania od kradzieży, ubezpieczenia transportowe — straty w środkach transportu (casco) i przewożonych towarów (cargo), a także straty wynikające z odpowiedzialności cywilnej. Świadczenia z tytułu ubezpieczeń osobowych zapewniają pokrycie (częściowe lub pełne) potrzeb finansowych wynikających z określonych zdarzeń w życiu człowieka, jak śmierć, choroba, kalectwo, utrata zdolności do pracy (ubezpieczenie na życie, ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenie renty), lecz także np. urodzenie dziecka, jego zaopatrzenie (ubezpieczenie posagowe). Szczególnym rodzajem ubezpieczeń osobowych są ubezpieczenia społeczne, które ze względu na odmienną rolę społeczno-gospodarczą i podstawy prawne oraz formy organizacyjne odróżnia się od tzw. ubezpieczeń gospodarczych. Ze względu na formy prawne rozróżnia się: ubezpieczenia obowiązkowe — powstające z mocy prawa lub na podstawie umowy, której zawarcie z zakładem ubezpieczeń jest obowiązkowe; ubezpieczenia dobrowolne — na podstawie zawartej dobrowolnej umowy z zakładem ubezpieczeń; dowód zawarcia umowy ubezpieczenia nosi nazwę polisy. Obecnie dominują ubezpieczenia dobrowolne; obowiązek ubezpieczenia dotyczy: odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów, ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i in. zdarzeń losowych, odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz na podstawie ustaw szczególnych i umów międzynarodowych — odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorstw eksploatujących urządzenia jądrowe, ubezpieczenia armatora za tzw. szkody olejowe, a także odpowiedzialności cywilnej brokerów, lekarzy i in. świadczących usługi zdrowotne, biegłych rewidentów, doradców podatkowych, komorników, organizatorów imprez masowych, przedsiębiorców świadczących usługi turystyczne.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia