triangulacja

triangulacja

[łac. triangulum ‘trójkąt’],

geod. metoda wyznaczania współrzędnych punktów geodezyjnych w terenie za pomocą układu trójkątów tworzących sieć triangulacyjną;

w sieci tiangulacyjnej mierzy się wszystkie kąty i niektóre boki; pozostałe boki i współrzędne wszystkich punktów oblicza się na podstawie zależności matematycznych. T. do lat 90. XX w. stanowiła podstawową metodę stosowaną przy zakładaniu osnowy geodezyjnej; ob. (2004), ze względu na wprowadzenie satelitarnych metod wyznaczania położenia punktów na powierzchni Ziemi (zwłaszcza GPS), nie jest już stosowana. Prace związane z zakładaniem sieci triangulacyjnej obejmowały następujące etapy: przygotowanie projektu sieci, wywiad terenowy (ustalenie położenia punktów w terenie), stabilizację punktów za pomocą trwałych znaków geodezyjnych (podziemnych i naziemnych), budowę wież triangulacyjnych, przeprowadzenie pomiarów i oprac. ich wyników. Wieża triangulacyjna była budowana tak, aby oś celowa ustawianego na niej w czasie pomiaru instrumentu nie przebiegała niżej niż 6 m nad powierzchnią terenu lub przeszkodą terenową (lasem, budynkami). Pomiar długości wybranych boków sieci triangulacyjnej przeprowadzano przy użyciu przyrządu Jaederina lub interferometru Väisälä, zastępowanych później dalmierzami elektromagnetycznymi. Zależnie od długości boków w trójkątach sieci triangulacyjnej rozróżnia się sieci I, II, III i IV rzędu; długości boków w sieciach I rzędu wynosiły przeciętnie 20–30 km i ze względu na trudności w ich mierzeniu wykonywano najpierw pomiar odcinka tzw. bazy triangulacyjnej, dł. ok. 8–10 km, a długość boku trójkąta triangulacyjnego wyznaczano na podstawie zależności trygonometrycznych w pomocniczej konstrukcji geom.; po wprowadzeniu do użytku dalmierzy elektromagnetycznych o dużym zasięgu metoda zakładania baz triangulacyjnych została zarzucona. Dodatkowo metodami astr. wyznaczano współrzędne astr. wybranych punktów sieci (tzw. punkty Laplace’a) i azymuty niektórych boków. Na tej podstawie obliczano współrzędne geodezyjne (geogr.) pozostałych punktów. Twórcą t. był hol. uczony W. Snellius, który 1615 zał. i oprac. pierwszą sieć triangulacyjną. W Polsce pierwsza taka sieć powstała pod koniec XVIII w. W latach 90. XX w. sieci triangulacyjne zostały zastąpione punktami sieci satelitarnej w Europejskim Układzie Odniesienia.

Kamień graniczny na granicy Polski, Rumunii i Czechosłowacji. Kamień graniczny (tripleks) i znak triangulacyjny na Stohu w Karpatach Wschodnich. Fotografia z lat dwudziestych

Triangulacja, fragment sieci triangulacyjnej; ABCD — sieć bazowa, CD — baza