temperament
 
Encyklopedia PWN
temperament
[łac. temperamentum ‘umiarkowanie’, ‘właściwa miara’],
względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt;
pierwotnie biologicznie zdeterminowany temperament podlega powolnym zmianom pod wpływem dojrzewania i swoistej dla jednostki interakcji genotypu ze środowiskiem (fiz. i społ.). W zależności od przyjętej teorii temperamentu do jego struktury zalicza się różne cechy, takie jak: ekstrawersja, towarzyskość, impulsywność, neurotyczność, emocjonalność, reaktywność emocjonalna, aktywność, wytrwałość, ruchliwość, poszukiwanie doznań, potrzeba stymulacji itp. Najstarsza typologia temperamentu została oprac. w starożytności przez Galena. Nawiązując do teorii Hipokratesa o 4 „sokach” (humorach) w organizmie, wyodrębnił on 4 podstawowe typy temperamentu (zależne od tego, który z  „soków” dominuje): sangwinika (łac. sanguis ‘krew’), flegmatyka (gr. phlégma ‘flegma’), choleryka (gr. cholḗ ‘żółć’) i melancholika (gr. cholḗ mélaina ‘czarna żółć’). Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja i postulowane podstawy biol. zmieniały się w ciągu wieków. W 1. poł. XX w. dominowały tzw. konstytucjonalne typologie temperamentu: E. Kretschmera (w Europie) i W.H. Sheldona (w USA), zgodnie z którymi biol. podstawy temperamentu wiążą się z typem budowy ciała człowieka (konstytucjonalizm). Z kolei I. Pawłow podkreślił znaczenie podstawowych cech układu nerwowego: siły procesów pobudzenia i hamowania, ruchliwości i równowagi procesów nerwowych; ich odpowiednia kombinacja tworzy typ układu nerwowego stanowiący fizjol. podstawę temperamentu. Współczesne badania nad neurofizjol., hormonalnymi i biochem. korelatami temperamentu nie doprowadziły do jednoznacznych wniosków co do podstaw biologicznych temperamentu. Obecnie badania koncentrują się gł. na ustalaniu, do jakiego stopnia różnice indywidualne w cechach temperamentu są zdeterminowane genetycznie; wyniki badań opartych na metodach genetyki zachowania sugerują, że czynnik genetyczny odpowiada w granicach od ok. 20 do ponad 40% za różnice w temperamencie. Nowoczesne koncepcje teperamentu kładą nacisk na funkcjonalne znaczenie temperamentu, szczególnie na jego rolę w regulacji zachowania jednostki w sytuacjach trudnych i ekstremalnych. Temperament stanowi także jeden z czynników determinujących zaburzenia w zachowaniu. W badaniach nad dziećmi wyodrębniono tzw. temperament trudny, tj. zespół cech temperamentu, które w interakcji z nie sprzyjającym środowiskiem społ. (gł. system wychowawczy) mogą prowadzić do zaburzeń w zachowaniu. Pojęcie „temperamentalnego czynnika ryzyka” podkreśla fakt, że duża lub długo utrzymująca się rozbieżność między charakterystycznymi dla jednostki cechami temperamentu a wymaganiami środowiska zwiększa prawdopodobieństwo powstania zaburzeń w zachowaniu. Do pomiaru cech temperamentu wykorzystuje się gł. różnego rodzaju kwestionariusze: osoby badane dokonują w nich samoopisu za pomocą przedstawionych w nich zachowań; w odniesieniu do dzieci kwestionariusze są wypełniane przez rodziców lub wychowawców.
Bibliografia
J. STRELAU Temperament, osobowość, działanie, Warszawa 1985.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia